دیالۆگی رۆژئاڤا و تورکیا بە قەندیلدا رەتدەبێت
كوردستان تایمز
دیالۆگی قەندیل و ئەنقەرە قەڵغانی پاراستنی رۆژئاڤای کوردستانە.
مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتیی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە)، لە دوایین چاوپێکەوتنی لەگەڵ ماڵپەری ئەلمۆنیتۆر گوتی ئەوان ئامادەن بۆ دانوستان لەگەڵ توركیا بۆ چارەسەریی کێشەکانی نێوانیان “بەو مەرجەی ئەنقەرە دڵسۆزیی نیشانبدات کە نییەت پاکدەبێت لە گرتنەبەری رێڕەوی دیالۆگ وەك رەگەزی چارەسەریی ناکۆکییەکانیان.”
ئەوەی عەبدی رایگەیاند بۆ بەشێك لە شەقامی کوردیی جێگای سەرسوڕمان بو، هەرچەندە لەسەریشی نەگوترا، کە پێدەچێت لەسەر بنەمای ئەوە بێت ”جەنەڕاڵە“ کوردەکەی سوریا دەکرێت خۆی باشتر لێزانی مژارەکان بێت پەیوەند بە چۆن مامەڵەکردن لەگەڵ میدیایەك و رۆژنامەنوسێك کە وابەستەن بە رۆژەڤی گەرمی تورکیاوە.
سەرباری ئەوەش، وچانێك بۆ تێڕامانێکی پڕ لە کاردانەوە لەدوای بیستنی هەڵوێستی ئەو سەرکردەیەی هەسەدە ئاسایییە، بەتایبەتی دوای ئەوەی تورکیا و گروپە ئۆپۆزسیۆنەکانی هەواداری لە سوریا خوێناوییانە شارەکانی سەریکانی (راس ئەلعەین) وگرێ سپی (تەل ئەبیەد) یان داگیرکرد لە تشرینی یەکەمی ٢٠١٩دا. بەئاشکراش هەوڵی بەتورککردنی دامودەزگا ناوخۆیییەکانی ئەو شوێنانە دەدەن و پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤیش ناشارنەوە، هەر وەك ئەو روداوانەی لەدوای داگیرکردنی عەفرین لە ئاداری ٢٠١٨ ەوە تۆمارکراون.
ئەو هەڵوێستەی عەبدی پێشنیارێکی نوێی کوردەکانی سوریا نییە و پێشتر بەرپرسانی ئەو ناوچانەی ژێردەستی هەسەدە هەمان هەڵوێستیان هەبوە، تەنانەت چەند رۆژێك بەر لەدوایین هێرشە سەربازییەکانی تورکیا ئیلهام ئەحمەد، هاوسەرۆکی ئەنجومەنی دیموکراتیی سوریا-باڵی سیاسیی هەسەدە-، هەمان هەڵوێستی نیشاندا. ئەو داوایکرد “با دیمانە لەلایەن هەردولاوە ئەنجامبدرێت بە چاودێریی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیی تا رونببێتەوە ئەوە ئەنقەرەیە یان هەسەدە کە شەڕخوازە.”
ئیلهام جگە لەوەی سەرکردەیەکی باڵای ئەنجومەنی دیموکراتیی سوریایە، کاراکتەری سەرەکیی پرۆسەی دیپلۆماتی کوردانی سوریا و هاوپەیمانەکانییانە، بەتایبەتی لە دەرەوەی سوریا لە ئەوروپا و ئەمریکا، بۆیە؛ هەڵوێستێکی لەو شێوەیە و دەربڕینی ئاوا راشکاوانە گومانی ناوێت کە زۆر رەهەندی هەرێمیی و نێودەوڵەتیی بۆ شیکارکراوە بەر لە بەیانکردنی، ئەگەرچی ئەو هێزە دەرەکییانە لە پشتی ئەو هەڵوێستەشییەوە نەبوبن.
پێداچونەوە بە هەڵوێستەکانی سیاسەتوانە سەرەکییەکانی کورد لە سوریا لە چەند ساڵی رابردودا هەمان شێوازی نییەتی ئاشتییانەی مامەڵەکردن لەگەڵ ئەنقەرە دەردەخات. بۆ نمونە سەرکردایەتیی پشوتری پارتیی یەکێتیی دیموکراتی (پەیەدە) هەمان هەڵوێستی هەبو. هاوسەرۆکی پێشوی ئەو حیزبەی کە گەورەترین ئۆرگانی سیاسیی کوردە لە سوریا، ساڵح موسلیم (ناسراو بە باڤێ وڵات)، چەندینجار داوای دیالۆگی کردوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی هەردولا، سەرباری ئەوەی پێشنیارەکانی بەر گوێی نابیست کەوتن لە سوریا و تورکیا و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییدا.
ئەوەی گرنگە ئەم هەڵوێستە نوێ نییە، ئەو فاکتەرەی وادەکات کە ئەم جۆرە پێشنیارانە بۆ دانوستان جێگای سەرسوڕمان بێت ئەوەیە لەبیرکراوە ئەزمونی ئاشتی و جەنگ و لێکەوتەکانی لە رۆژئاڤای کوردستان لە بنچینەوە پەیوەستبون بە دانوستان و پرۆسەی دیالۆگ لەنێوان تورکیا و پارتیی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)، ئەوەی رێبەری پەکەکە عەبدوڵا ئۆجالان ناوی لێنا ”بێدەنگکردنی چەکەکان“ لە ٢٠١٣.
میدیا توركییەکان و زۆربەی راگەیاندنە جیهانییەکانیش وا دەردەکەون ئەم لایەنە گرنگەی دانوستانی پەکەکە و ئەنقەرەیان لەبیرکردبێت کە لە رۆژئاڤای کوردستان کاریگەرییەکانی رەنگیان دەگرت، بەتایبەتی ئەو راگەیاندنەی دەوڵەتی ئێستای تورکیا کە بابەتی ئاشتیی لە سەر مێزی رومالی رای گشتیی دەمێکە لابردوە و زۆربەی زۆری کۆمەڵگەی سەرمەستکردوە بە نمایشی ماسولکەی سەربازیی و مانۆڕی لەشكرییەوە.
کاریگەرییە ریشەیییەکانی ئەو دانوستانە لە تورکیا دەرکەوتنی روداوەکانی دواتری رۆژئاڤای کوردستان بون، چونکە تورکیایان وەك ئاشتیخواز دەرخست لە دنیادا و ئەوەش رێگربو لە شەڕانگێزی راستەوخۆی سەربازیی ئەنقەرە دژ بە کورد لە سوریا. تورکیا چاوەڕێشی دەکرد بزانێت سەرهەڵدانی کوردان بە سەرکردایەتیی پەیەدە چی لێبەسەردێت و دەیڕوانییە ئەوەی تا چەند ئیرادەی سیاسییان کۆنتڕۆڵبکات وەك ئەوەی لە هەرێمی کوردستانی عێڕاق هەیە.
هۆکاری ناوخۆییش هەبون؛ بێگومان شەڕڤانان و رێکخستنەکانی رۆژئاڤای کوردستان بون کە فیداکارانە دەریانخست دنیایەکی باشتریان دەوێت و ئەگەر هێزێك بیەوێت لەو پڕۆژەیەی ئەوان بدات دەبێت بیاندۆزێتەوە و بیانکاتە ئامانج و بشزانێت کە ئەوان دەجەنگن.
هەسەدە و سەرکردەکانی کورد لە سوریا دەمێکە گەواهی ئەو راستییەن کە هەستانە سەرپێی رۆژئاڤای کوردستان لە گەرمەی جەنگی ناوخۆی سوریا تەواو بەندبو بەو پڕۆسەی ئاشتییەی ئۆجەلان رایگەیاند و هێرشی راستەوخۆی تورکیای بۆ چەند ساڵ راگرت.
ئەو گفتوگۆیەی ئەنقەرە و قەندیل هەوێنی ئەو هۆکارانە بون کە وایانکرد ئەو ناوچەیەی باکوری سوریا کە تەنانەت کورد خەریك بو لە بیردەچۆوە لەکوێیە لەڕوی جوگرافییەوە، دواجار بکەوێتە گۆڕەپانی سیاسەتی سوریا و ناوچەکە و ئێستاش لە چەقی هاوکێشە نێودەوڵەتییەکان دایە.
ئەم بۆچونە پشت بەو شیمانەیەش دەبەستێت کە ئەگەر دانوستانی ئاشتیی قەندیل و ئەنقەرە نەبوایە ئەوەی لە عەفرین لە ٢٠١٨ رویدا و ئەوەی پارساڵ بەسەر ناوچەکانی سەریکانی و گرێ سپی هاتن لە ٢٠١٢ و ٢٠١٣ رویاندەدا.
راستە تورکیا لەڕێی گروپە چەکدارە ئیسلامیست و جیهادییە ئۆپۆزسیۆنەکانی پشتیوانییان دەکات لە سوریا هێرشی کردە سەر رۆژئاڤای کوردستان بە ئامانجی فشارخستنە سەر کوردانی سوریا و کاریگەریدانان لەسەر داواکانی قەندیلیش لەناو تورکیا، وەك هێرشەکانی سەری کانی لە ٢٠١٣ و شەڕەکانی شێخ مەقسود و تا هێرشی سەر کۆبانێ لە ٢٠١٤، بەڵام ئەو هێرشانە بە قازانجی کورد لە سوریا و پەکەکە شکانەوە و هاوپشتیی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی بۆ گارەنتیکردن.
تورکیا هەر ئەوەشی پێدەکرا، چونکە ئەنقەرە نەیدەتوانی راستەوخۆ هێرشی سەربازیی بکات و دانوستانی ئاشتیی لەگەڵ پەکەکە لەبنبەرێت لەو کاتەدا، چونکە دامرکاندنەوەی شەڕ لەناو خاکی تورکیا و ئەگەری خۆچەماندنەوەی کوردانی سوریا پێویست بون و قومارکردن بو لەسەر گەییشتن بە ئامانجی گەورەتر، کە روخانی حکومەتەکەی سوریای بەشار ئەسەد هەنگوینە هەرە شیرینەکەی بو. بۆیە، سەیر نییە کە لەدوای دەستتێوەردانی فەرمیی روسیا لە سوریا لە ٢٠١٥ و دواتر بێهیوابونی تورکیا و گروپەکانی ئۆپۆزسیۆن لە سوریا وایانکرد ئەنقەرە زۆر بێباك بێت لە کۆتاییهاتنی دانوستان لەگەڵ پەکەکە و چالاکەنەش کۆتایی بەو پرۆسەیە هێنا.
لەو روانگەیەوە، دەربازبونی کوردانی سوریا لە و هەڕەشە و هێرشە بەردەوامانەی تورکیا بۆ سەر ناوچەکانیان دەیکات کە لە دو ساڵی رابردو شکڵی لەشکرکێشیی راستەوخۆی بێبەزەیییانەی گرتوە، بەبێ هاتنە ئارای پرۆسەیەکی دیکەی دانوستانی پەکەکە و تورکیا ئەستەمە وێنەبکرێت.
سنوردارکردنی هێرشەکانیش لەژێر فشاری رای گشتیی و بەهۆی بەرژەوەندیی زلهێزەکانەوە، وەك ئەوەی روسیا و ئەمریکا کردیان بۆ سنوردارکردنی دوایین ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکەی تورکیا لە ناوچەکانی دەرەوەی سەرێکانی و گرێ سپی، دەکرێت قۆناغی نوێی دانوستان بێنێتە ئاراوە لەنێوان هەسەدە و ئەنقەرە.
ئەوەی کێشەیە لەم نێوەندەدا ئیگۆ (منی باڵا)ی سیاسی سەرۆکی تورکیا ئەردۆغان و دەستوپێوەندەکانیەتی کە بڵند-فڕینی خۆیان لە باڵفراوانیی سەربازیی تورکیا لە دەرەوەی سنورەکانی وڵات دەبیننەوە؛ لە خاکی عێراق و سوریاوە تا لیبیا و تەنانەت ئێستا هەڕەشە لە سنورە دەریایییەکانی قوبرس و یۆنانیش دەکەن.
لەم رەوشەدا کە حیزبەکەی ئەردۆغان تێیدا شێلگیرە بەم باڵفراوانییە و ئەو دەستکەوتە سیاسییە روکەشییە کورتمەودایانەی تژین لە ورەی هەڵچونی پیاوانە، سەختە بیانەوێت بێنەوە بۆ مێزی گفتوگۆ لەگەڵ ئەو هێزە کوردییەی دوائامانجی سنوردارکردنی لاق-درێژکردنی ئەوانە لە کوردستان و باکور و رۆهەڵاتی سوریا.
لە لایەکی دیکەوە سەرکردایەتیی پەکەکە ئاشکرا شیکارییەکان و هەڵوێستەکانی ئێستایان بۆ مانەوەی بزوتنەوەکەیان لە ”تێکشاندنی فاشیزمی“ حیزبەکەی ئەردۆغاندا دەبیننەوە، لە رەوشێکی ئاوادا کە تێیدا هەردولا وا دەردەکەون مانەوەی خۆیان بە لەناوبردنی ئەویدیکە بەستبێتەوە، گفتوگۆ کارێکی گەلێك زەحمەتە، هەرچەندە ئەستەم نییە لە بەر رۆشنایی گۆڕانکارییە سیاسیی و سەربازییە خێرا و چاوەڕواننەکراوەکاندا.
ئەو هەڵوێستەی هەسەدە بۆ بژاردەی دیالۆگ لەگەڵ تورکیا کە راکێشەری کاردانەوەیە لە ناوخۆدا، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیی دەنگدانەوەی دەکرێت زۆر ئەرێنیی بێت لە روانگەی پشتڕاستکردنەوەی نییەتپاکیی کورد بۆ گفتوگۆکردن، دوپاتکردنەوەی ئەو راستییەی کە بۆ ئەوان ئاشتیی لەگەڵ دراوسێکان و لەناوبردنی هێزگەلێکی وەك داعش زۆر گرنگترە لە شەڕکردنی تورکیا، بەتایبەتی لە کاتێكدا شەڕنەکردن لەگەڵ ئەنقەرە دەستکەوتی مەزنی هەبوە وەك شکڵگرتنی پڕۆژەی خۆسەریی لە رۆژئاڤای کوردستان.
ئەو هەڵوێستەی عەبدی ئەو تۆسقاڵە هیوایەش دەئافرێنێتەوە کە هەسەدە و کوردانی سوریا لە رۆژێکی گونجاودا دەتوانن رۆڵی نێوەندگیریی بگێڕن لەنێوان قەندیل و ئەنقەرە، سەرباری ئەوەی روداوەکان دەریدەخەن هەنگاوێكی لەو شێوە پێشبینیدەکرێت دوای دەستەڵاتی ئەردۆغان و حیزبەکەی بێتە ئاراوە، یاخود لە کاتێکدا هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر ناوچە کوردییەکان بەتەواوەتی سنورداربکرێن، بەو مانایەی ئەمریکا و روسیا جگە لە شەڕی پەرتەوازە و لێرە لەوێ چیدیکە رێگەنەدەن بە دوبارەبونەوەی عەفرین و سەریکانێ و گرێ سپییەکی دیکە لە سوریا.
