سیڤان سەعید
لەماوەی دەساڵ (٢٠٠٥-٢٠١٥) لە راگەیاندنیداوەک سیستەمێکی نوێ لە بزاوتی ئازادیخوازیی کوردستاندا، کۆما جڤاکێن کوردستان (کەجەکە) گەیشتە ترۆپکی خۆی. لە لایەنی جڤاکییەوە گۆڕانێکی زۆر مەزن بەسەر بەشێکی زۆری خەڵکی کوردستاندا هات. کاراکتەرە جیاوازەکانی کەجەکە لە هەمو مەیدانەکاندا چالاکانە بەرەوپێشچونیان بە خۆیانەوە دیت. دەتەپە و بەدەپە و دواتریش هەدەپە لە باکور و لە تورکیا بون بە رۆژەڤی بەرچاوی خەڵک و دەوڵەتیش. دەوڵەتی تورک ناچارکرا بێتە سەر مێزی گفتۆگۆ لەگەڵ کورد. لە رۆژاڤا رێڤەبەریی خۆسەری دیموکراتیک دامەزرا و دەزگا و سازییە فرە چالاکییەکان لەناو خەڵکدا بون بە راستینەی رۆژانەی ژیانی ئاسایی خەڵک. پەژاک بەهێزتر بو. کۆدار دامەزراو چەندین رێکخراو و دەزگای جۆربەجۆر لە سەر ناوی رۆژهەڵاتی کوردستان ئاواکران. هێزەکانی پاراستنی گەل (هەپەگە) لە باکور و پاراستنی خەڵک (یەپەگە) و پاراستنی ژن (یەپەژە) لە رۆژاڤا بونە هێزی تۆکمە و جێگەی باوەڕی خەڵک و کۆمەڵگای نێودەوڵەتییش. فریاکەوتنی گەریلا و شەڕڤانان لە کارەساتی شەنگال بوە هۆی جێگەخۆشکردنی بزاوتی ئازادیخوازیی کوردستان لە باشوریش. نەک هەر خەڵکی باکور و رۆژاڤا، بەڵکو خەڵکی رۆژهەلات و باشور وردە-وردە هیوا و ئومێدی خۆیان بە سەرکەوتن و فراوانبونی ئەو سیستەمەوە گرێدەدا. ئەم بویەرانە بونە هۆی ئەوەی کە هەندێ خەڵک کەجەکە تەنانەت وەک بەدیلی یەکێتیی و پارتییش لە هەرێمی کوردستاندا لە ئاییندەیەکی نزیکدا ببینێت.
بە پێچەوانەی خواستی کەجەکە و خەڵکیش، لە دوای ٢٠١٥وە ئیدی کۆمەڵە بویەرێک بونە مایەی گۆڕانێکی بەرچاو لە گەشەکردنی پێشڤەچونە خێراکانی کەجەکەدا. هەم خەڵک و هەمیش شارەزایانی رەوشی کوردستان و ناوچەکە کەوتنە بارودۆخێکی ناڕونەوە لە هەمبەر تێگەیشتنی رەوشەکە. لە سۆنگەی تێنەگەیشتن لە سروشتی کاری کەجەکە و پێشتریش لە سروشتی کاری پەکەکەدا، خەڵک ناچارمان بە تەخمین و بە پێوانێک تەماشای رەوشی کەجەکە بکەن کە لەجیاتی رۆشنکردنەوە، دەبێتە مایەی سەردەرگومیی و رێلێونبون. لەوەش خراپتر، رایەداران و چالاکوانانی کەجەکە، جگە لە چوارچێوەیەکی دیاریکراو، نەیانتوانی وەڵامگۆیەکی رون بن بۆ تێگەیاندنی خەڵک و رای گشتیی لە رەوشەکە. ئەوەی من تێبینی دەکەم ئێستا لە ناوەندی نوسراو و بینراوی کوردییدا، هەرواش لە ئەنجامی گفتوگۆ و گوێهەڵخستن بۆ گوفتار و حەز و مەیلی خەڵک؛ کۆمەڵە پرسیار و نیگەرانییەک هەیە لە کەجەکە و لە تێگەیشتن لە کەجەکە کە مایەی لێوردبونەوەیە و شایانی هەوڵدانە بۆ شرۆڤەیەکی تاراددەیەک رۆشنکەرەوە لەسەر کەجەکە. دەبێ ئەوەش بڵێم کە هەتا ئێستا و تا ئاییندەیەکی دوریش، باندۆر و کارییگەریی کەجەکە لەسەر گەلی کورد و گەلانی ناوچەکە هەر هەیە و هەرواش درێژەی دەبێ. بۆیە ناچارین هەم رەخنە و هەم هەڵسەنگاندن بکەین بۆ ئەو بزاتە کاریگەرەی کە لە هەمو مەیدان و بوارەکاندا بونی کارییگەریی هەیە و تاراددەیەکی زۆر جێگەی ئومێدی خەڵکی کوردستانە. ئەم وتارە بە چەند بەشێک دەخوازێت گفتوگۆ و شرۆڤەی هەندێک پرسیار و گومان بکات، کە لەدوای ساڵی ٢٠١٥ەوە وردەوردە کەڵەکە دەبن لەسەر کەجەکە.
کوردایەتی و خەیاڵی کوردستانییبون یان برایەتیی گەلان:
ئایا کەجەکە لە ئێستادا خەریکی کوردایەتییە؟ چۆن دەڕوانێتە چەمکی کوردایەتیی؟ بەر لە وەڵامی ئەوپرسیارە و هەر پرسیارێکی دیکەیش، پێویستە ئەوە بڵێم کە، کەجەکە وەک حیزبێکی سیاسیی نییە تاکو ناچار بمێنێ هەمیشەو بۆ هەر بویەرێک هەڵوێستی هەبێت. کەجەکە سیستەمێکی کولتوریی و جڤاکییە کە بۆتە مایەی بونیادنانی جۆرێک لە دنیابینیی کە دو خاڵی گرنگ بە بنەما دەگرێت. یەکەم ئازادیی خەڵک. دوەم خۆبەڕێوەبەریی خەڵک. بەڵام ئەم جۆرە لە ناساندنی کەجەکە هەڵگری ئیشکال و گرفتگەلێکی سیاسیی و جڤاکییە. بە شێوەیەکی سەرەکی ئیشکالەکە لە ناڕونیی ئەو تێگەیشتنەوە دروستبوە کە لە دنیای سیاسیی و ئەکادیمیی باودا هەیە و دەیەوێ شرۆڤەی بزاوتێکی بەرفراوانی وەک کەجەکە بکات. لەوەش زیاتر، کەجەکە بۆ خۆی شێوەیەکی کراوەی خەباتی نەتەوەیی و مرۆیییە کە پێوان و هەڵسەنگاندنەکانی جیایە لەوەی کە لە دنیای باودا هەبوە. وشەی شۆڕش و خەبات لە دنیابینیی کەجەکەدا مانای قوڵی فەلسەفییان هەیە و لەسەر بونیادێکی جیاواز لەو تێگەیشتنەی کە تا هەنوکە چەمکگەلی لە وێنەی شۆڕش و خەبات و ئازادیی و سەربەخۆیی بە دنیای ئێمە ناساندوە.
لێرەوە ئیشکالی تێنەگەیشتن و بەهەڵە خوێندنەوە لە هەمبەر کەجەکە دێتە بەردەممان. بۆ نمونە پرسیاری ئەوەی کە ئایا بۆچی کەجەکە تەداخول ناکات لە رەوشی پڕ لە قەیرانی باشوردا؟ ئایا کەجەکە باشور و رۆژهەڵات بەکاردەهێنێ بۆ مەرامی شۆڕشەکەی لە باکور و رۆژاڤای وڵات؟ ئایا کەجەکە کاری بەسەر دەوڵەتی سەربەخۆی کوردییەوە نییە و دەیەوێ خەڵکی کورد لە ناو سنورەکانی دەوڵەتە داگیرکەرەکاندا بژین و خزمەتی ئاڵاو ناسنامە و دەوڵەتی عەڕەب و تورک و فارس بکەن؟ ئایا کەجەکە مەبەستی لە برایەتیی گەلان چییە؟ بۆچی بە ناوی برایەتیی گەلانەوە تەنازول و موساوەمە لە کورد بون و سەربەخۆیی کورد دەکات؟ ئەم پرسیارانە و چەندانی دیکەی هاوشێوەیشیان نەک تەنیا پرسیاری خەڵکانێکن کە لە دڵەوە هیوا و ئومێدێکی نەتەوەیی و خەیاڵی ئازادییان بە کەجەکەوە بەستوە، بەڵکو پرسیار و جێگای مشتومڕی هەندێک لە سیاسییەکان و ئەکادیمییەکانیشن. زۆرینەی ئەوانەش کە ئەم پرسیارانە دێنن و دەبەن، لە گۆشەنیگای باوی روانین بۆ چەمکی ئازادیی و سەربەخۆیییەوە تەماشای کردار و خەیاڵی سیاسیی و جڤاکیی کەجەکەییش دەکەن، بۆیە؛ بەناچاری دەگەنە ئەنجامێکی نێگەتیڤ و تا رادەیەک تۆمەتبارکردنی خەبات و شۆڕشی کەجەکە بە دژە-ئازادیی و دژە-سەربەخۆیی. بێگومان لەم نێوەندەدا دەستی نەیاران و دوژمنانی ئەو سیستەمە بە هەمو جۆرێکیش لە کاردایە بۆ برەودان بە رەخنەی کەجەکە و تیشکخستنە سەر ئەو رەخنانەی کە بە تێگەیشتنە باوەکە دێنە بەر باس و ناساندنی ئەوجۆرە تێگەیشتنە وەک ئەسڵی راستییەکان.
لە راستیدا کەجەکە بۆ یەک مەبەست دامەزراوە ئەویش هەر ئەوەیە کە لە رۆژی یەکەمەوە ئۆجالان و هاوڕێکانی لەسەر بنەمای ئازادی کۆبوبونەوە. ئەمە تاکە نەگۆڕێکە لە دنیابینیی و سیاسەتی کەجەکەی ئێستا و پەکەکەییشدا. بڕوام وایە ئەو بزاوتە هە تا ئەمڕۆ لەسەر هەمان نەگۆڕ بەردەوامە. بەڵام لە قۆناغە جیاوازەکانی خەباتی خۆیدا زۆر جاران تاکتیک و ستراتیجی گۆڕیوە بۆ گەییشتن بە مەبەستەکەی. ئۆجالان و هاوڕێکانی کاتێ لە ئەنقەرە لە چەپی تورک بێهیوابون کە بتوانن وەڵامگۆی داواکەی ئەوان بن کە بریتی بو لە ئازادیی بۆ خەڵکی کوردستان، ئیدی خەتی خۆیان جیاکردەوە و لە ئەنقەرەوە هاتنەوە بۆ چیاکانی کوردستان. دەستەواژەی (کوردستان میتینگەیە) بوە تیشکۆی دەسپێکردنی خەباتی پەکەکە بۆ ئازادیی خەڵک و خاکی کوردستان. لە مێژوی خۆیدا، بزاوتی ئازادیخوازیی کوردستان هەمیشە لە لێگەڕین و بەدواداچونی حەقیقەتدا بوە و نەترساوە لە شرۆڤە و رەخنە و رەخنە لەخۆگرتن، هەربۆیە؛ لە رێگای خەباتی خۆیدا، چەندین جار گۆڕان لە ناو و ناوەڕۆک و پەیڕەو و پراکتیک و تاکتیک و ستراتیجیی ئەو بزاوتەدا دەبینرێت. ئەگەر لە رۆژگارێکدا پەکەکە وەها تێگەیشتبێ کە هەبونی دەوڵەتی سەربەخۆی سۆسیالیستی کوردستان دەبێتە مایەی ئازادیی خەڵکی کوردستان، لە قۆناغێکی دیکەدا هەمان بزاوت بڕوای وابوە کە ئازادیی خەڵک بە دەوڵەتدا تێناپەڕێت، بەڵکو لە ئەنجامی پێکەوەژیانی ئارەزومەندانەی نێوان گەل و نەتەوە و گروپە جیاوازەکاندا لە چوارچێوەی یەکێتییەکی دیموکراتیک و ئازادیخوازدا تێپەردەبێ.
ئەگەر ئەو خەیاڵەی کە ئێستا کەجەکە هەیەتی لە هەمبەر برایەتیی گەلان نەتوانرێت پڕاوپڕ پراکتیک بکرێت، دیسان وەک و پرەنسیپ و هزر و خەیاڵ، دەشێ زۆر بە بیرۆکەیەکی دیموکراتیک و ئازادیخوازانە پێناسەبکرێت. ئەو رەوشەی ئێستا لە هەرێمی باکوری رۆژهەڵاتی سوریا (باڕۆس) دەگوزەرێت تا رادەیەکی زۆر بەرهەمی خەیاڵ و دونیابینیی کەجەکەیە. لەوەش زیاتر، چەقی هێز و توانای کادیرانی کەجەکەیە لە رۆژاڤا ئەو رەوشە بەڕێوەدەبات.
تێگەییشتنی کەجەکە لە دەوڵەت وەک ئایدیا و وەک پراکتیکیش، ئەو بزاوتەی گەیاندۆتە قەناعەت کە شێوازی دەوڵەت و پراکتیکی دەوڵەت کە سەرمایەداریی و ستەمکاریی بەبنەما دەگرێت لەگەڵ هزری ئازادیخوازانەی کەجەکەدا یەکناگرێتەوە. نمونە گەلی زۆر لە دنیادا هەن کە پراکتیکی دەوڵەت چ کارەسات و کۆڵەوارییەکی پێشکەش بە مرۆڤایەتیی کردوە. بە تەماشاکردنی دەوڵەتانی داگیرکەری کوردستان ئەو راستییە ئیدی هیچ ناڕونییەکی لەسەر نامێنێ کە دەوڵەتی داگیرکەری ئێران، تورکیا، عێراق و سوریاش چ ماڵوێرانییەکیان نەک تەنیا بۆ خەڵکی کورد بەڵکو بۆ هەمو خەڵکانی ئەم ناوچەیە خوڵقاندوە. ئەوەندەی من تێدەگەم، کەجەکە بە راست و دروستی دەخوازێ بڵێ: ئەگەر دەوڵەتێکی کوردی لە وێنەی دەوڵەتەکەی ئەتاتورک و ئەردۆغان، یان لە وێنەی شا و خومەینی، یان دەوڵەتە شکستخواردوەکانی عێراق و سوریا رۆژێک لە رۆژان دروستببێ، ئەوا بە هیچ شێوەیەک ئامادە نییە خاوەنداریی لێبکات. بەڵکو پێویستە لەدژی وەها دەوڵەتێک خەباتیش بکا هەروەک چۆن ئێستا لە دژی ئەو دەوڵەتە داگیرکەرانەی ناوچەکە خەبات دەکات.
بەڵام ئەم قسەیە لەبەر چاوی خەڵک و لە گۆشەنیگای باوی دنیای ئێمەوە لە پراکتیکدا جێگەی دردۆنگیی و ناڕونییە. با لەوە گەڕێین کە خەڵکی کوردستان حەز و مەیلیان بۆ هەبونی دەوڵەتێکی کوردیی هەیە و ئەم تێزەی کەجەکە نیگەرانیان دەکا. لە راستیدا ئەرکی کەجەکەیە کە ئەو خەڵکە تێبگەیەنێ لەو راستییە و تەنازول نەکات بۆ ئەو نیگەرانییە نابەجێیەی کە هەندێ خەڵک هەیانە و هێزە دژەکانی ئەو بزاوتەییش بەکاریدەهێنن وەک چەکێک لەدژی کەجەکە و دونیابینییەکەی. پێویستە کەجەکە هەر وەک ئۆجالان بەئاشکرا ئەو دونیابینییە بێنێتە زمان و سڵ نەکاتەوە لە هێرشی نەیاران لەسەر ئەو مژارە. لەگەڵ ئەوانەشدا، با بڕوانینە ئەوەی کە کەجەکە لەڕێی ئەو سەدان و هەزاران دام و دەزگایانەی خۆیەوە رۆژانە لە هەڵسوکەوت و مامەڵە دایە لەگەڵ هەمو ئەو دەوڵەتە داگیرکەرانەی کوردستان و لەگەڵ دەوڵەتە زەبەلاحەکانی دنیاش لە ناوچەکەدا. ئێمە چۆن لەم رەوشە تێبگەین؟ ئایا رێڤەبەریی خۆسەر لە رۆژاڤای کوردستان لەدژی خەیاڵی خۆی لە سوریا لەگەڵ رژێم خەریکی دانوستاندنە؟ ئایا هەدەپە لە پارلەمانی تورکیا چی دەکا؟ ئایا هەوڵی کەجەکە بۆ دەرهێنانی پەکەکە لە لیستی تیرۆر لە ئەمریکا و ئەوروپا بۆچییە؟ ئایا مامەڵەی کەجەکە لەگەڵ حیزبە سیاسییەکانی هەر چوار پارچەی کوردستان چ مانایەکی هەیە؟ لە هەمویشی سەیرتر، هاواری کەجەکە بۆ یەکێتیی نەتەوەیی چ مانایەکی هەیە؟ لە راستیدا وەڵامی هەمو ئەم پرسیارانە بریتییە لە یەک رستە: سیاسەت لەسەر بنەمای ‘یان هەمو یان هیچ’ ناکرێت. ئۆجالان دەڵێ “لە سەرەتای خەباتی پەکەکەدا نەماندەزانی کە سیاسەت لەسەر بنەمای یان هیچ یان هەمو ئیمکانی نییە، بۆیە؛ لەجیاتی نزیکبونەوە لە مەبەستەکەمان کە ئازادییە، رۆژانە دورتر دەکەوتینەوە و لە ساحەی دوژمندا شەڕماندەکرد.” گرنگ ئەوەیەکە شۆڕشگێڕ بتوانێ دوژمن کەمەندکێش بکاتە ساحەکەی خۆی. کەجەکە لەسەر ئاستی جڤاکیی و دروستکردنەوەی کوردی نوێ، و مرۆڤی نوێ (بە زمانی خۆیان مرۆڤی باڵا)، رۆژانە و بەبێ تەنازولکردن لەو پرۆسە پەروەردەیییە تۆکمەیەی کە بە بنەما گرتویەتی لاینەداوە. بەڵام لەسەر ئاستی سیاسەت و مامەڵەی واقیعیی لەگەڵ رەوشەکەدا؛ کەجەکە تا ئەمڕۆ بەبێ موساوەمەکردن لە پرەنسیپەکانی خەباتی خۆی و مەبەستەکەی کە ئازادییە، مامەڵەی لەگەڵ ئەکتەرە دەوڵەتیی و نادەوڵەتییەکانیش کردوە و دەکات.
ئەو چوارچێوە ئیدارییەی کە کەجەکە دەیخوازێت دابمەزرێ -کە دەکرێ ناویشی دەوڵەت بێ- پێویستە دیموکراتیک بێ و لەسەر بنەمای یەکسانیی و ئازادیی نێوان هەمو پێکهاتە جیاوازەکانی خەڵکدا بێ و لەڕوی جێندەرییشەوە یەکسانیی هەبێ. نابێ ناوی کیانی دەوڵەت یان هەر فۆرمێکی تری ئیداریی کوردیی، عەرەبیی، تورکیی و عیبریی یان ئیسلامیی، مەسیحیی و یەهودیی یان لەسەر بنەمای رەگەز و رەنگ و ئینتیمای کولتوریی و سیاسیی بێ. لە هەمو ئەمانەش گرنگتر، پێویستە بڕیاربەدەستانی ئەو قەوارەیە خەڵک بن و ئەوانەی کە بەڕێوەبەری قەوارەکەن تەنیا وەک کارگوزارێک کە هەمیشە ئامادە ببن بۆ لێپرسینەوە (موسائەلە). بە مانایەکی دی، پێویستە هێزی خەڵک فراوان و زۆر بێت و هێزی بەڕێوەبەران کەم و بەرتەسک. پێویستە بڕیار و پێشنیاز و گوتەی کۆتایی، بۆ خەڵک بێ. کەجەکە بۆ خۆی باوەڕی بە ئەندامێتی نییە. کەجەکە بروای بە چەمکی وڵاتییبون هەیە. ئەوانەی خەباتی کەجەکە بۆ ئازادیی بە بنەما دەگرن و هەوڵی بۆ دەدەن و پێی رازین، راستەوخۆ وڵاتیی ناو سیستەمی کەجەکەن. ئەو کیانەش کە کەجەکە دەیەوێ دایبمەزرێنێ دەبێتە کیانێک کە دیسان ئازادیی و یەکتر قەبوڵکردن بە بنەما بگرێت. گفتوگۆی ئەم مژارە زۆر درێژە. خوێنەر دەتوانێ بگەڕێتەوە بۆ ئەدەبیاتی کەجەکە و ئەو کتێبانەی کە لەو بارەیەوە نوسراون. بەتایبەت کتێبەکانی ئۆجالان زۆر رونکەرەوەی ئەو سیستەمە و ئەو دونیابینییەن. لەبەشی داهاتودا، هەوڵدەدەم لە سەر چەمکی دەوڵەت نەتەوە و نەتەوەی دیموکراتیک هەوڵوێستەیەک بکەم.
