نیاز نەجمەدین
بێ ئەمسەر و ئەوسەر و خۆدواخستن رازی دڵی خۆم دەدركێنم: تكایە با خۆپیشاندانیش، وەك ئامرازێكی گۆڕانكاریی، بە دەردی هەڵبژاردن نەچێت و رسوا نەكرێت.
ئینحا با دەستبكەین بە گفتوگۆكەمان.
خۆپیشاندان و ناسەقامگیریی ئابوریی و سیاسیی لە یەكتر نابنەوە. دەشێت ئەوەی دەوڵەتت نییە یەكێك بێت لە هۆكارەكانی ناسەقامگیرییەكە و سەرهەڵدانی بیركردنەوە لە خۆپیشاندان، بەڵام ئەمە تەنها بەشی یەكەمی چیرۆكەكەیە. بەشی دووەمی چیرۆكەكە ئەوەیە حكومەتێكی بەهێزمان نییە و لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی لاوازیشدا دەژین. ئایا هێز هەبونی حكومەت و دەوڵەتێك نییە كە دیكتاتۆرێك بەڕێوەی ببات و سوپا بەسەر چالاكیی ئابوریی و سیاسییدا زاڵ بێت؟
نەخێر ئەوە هێز نییە. حكومەت و دەوڵەتی بەهێز لە روی ئابورییەوە ئەوەن كە توانای كۆكردنەوە و زیادكردنی داهاتیان هەبێت بە مەرجێك فشارەكە نەخەنە سەر گیرفانی چینە هەژارەكان و لە بەردەم كۆمپانیای نەوت و بازرگانانی تر نەوێرن فززە بكەن. حكومەتێك لەملاوە رێگا بدات پیاوانی حزب قۆرخی بزنس بكەن، لەولاشەوە لە بەردەم سیاسییەكانی حزبەكەی و پیاوانی سوپا و بزنسمانی ناوخۆ و دەرەوەدا سەركز و داگیركراو بێت، نەتوانێت ئیلتیزامی خۆی بەرامبەر بە فەرمانبەرەكانی جێبەجێبكات و فەرمانبەرەكانیشی ناچار بكات چوست و چالاك بن لە كاركردندا و رێزی هاووڵاتیی و موڵكی گشتیی بگرن، حكومەتێكی بەهێز نییە. حكومەتی لەم چەشنە توانای نییە لەگەڵ گۆڕانكارییەكانی سەردەمەكەی بڕوات، رێگری بەردەم گەشە و گەشەسەندن دەبێت، خۆی و كۆمەڵگەكەی غەرقی نایەكسانیی و گەندەڵیی و لاسەنگیی دەبن، هەر رۆژەی لە سوچێكەوە درزێك و كەلێنێك لە جەستەیدا دروست دەبێت تا رۆژێك دێت دادەڕزێت.
ئەوەی فیلمی چێرنۆبڵی بینیبێت، تێدەگات كە پیاو و ژنە درۆزنە باڵادەستەكانی ناو سیستم دەتوانن بۆ ماوەیەك خەڵكی دڵپاك و كەمدەرامەت فریوبدەن و بڵێن “شتەكان رێكوپێك ئەڕۆن و مەترسییەك لە ئارادا نییە”، بەڵام لە كۆتاییدا ناتوانن تەپوتۆزی روخانی هەڕەمی دەسەڵاتەكە بشارنەوە. ئەو كاتەش هیچ شتێك پێكدادانی دەسەڵات و خەڵك ناوەستێنێت. زیاتر لەسەر ئەم بابەتە ناڕۆم، لە وتارێكمدا لە گۆڤاری “جۆڕناڵ” بەدورودرێژیی ئەوەم باسكردووە كە دەوڵەتی لاواز هەمیشە خۆپیشاندان و راپەڕین بەرهەمدەهێنێت.
دەچمەوە سەر كرۆكی باسەكە و دەپرسم: ئایا خۆپیشاندان توانای گۆڕینی سیستەمی هەیە؟ مەرج نییە.
ئەگەر لەم ساتەوەختەدا تۆ لە بانگەشەكەرانی خۆپیشاندان بیت، رەنگە توڕە بیت بە وەڵامەكەم. كەمێ حەوسەڵە و تاقەتت لێ داوادەكەم، هیچ نەبێت ئەوەت لەبیربێت كە مێژووی ئێمە لە ئاستی ژیانی تاكەكەسیی و كردەی دەستەجەمعییدا پڕە لە سەراب و دەستخەڕۆبون. كێ ناڵێت خۆپیشاندانیش لە ئێستادا سەرابێك نییە؟ تۆ تامی زەهری خەونە سەرابییەكانت نەكردووە؟ هیوادارم نەتكردبێت.
بەهەرحاڵ، با پێكەوە بیربكەینەوە و درێژە بە گفتوگۆكە بدەین تا دەگەینە بڕیارێكی دروستتر.
تۆ بەشداریی خۆپیشاندان و راپەڕین دەكەیت تا شتێك بگۆڕیت، كەچی رەنگە ئاكامەكەی نائومێدییەكی تر بێت. ئەزانی بۆ؟ دەستەڵاتەكە پارچە پارچەیە. روبەڕوی ئەم پارچەیەی دەبیتەوە، پارچەیەكی هاوشێوەت لێ قوت دەبێتەوە. ئەو پارچەیەی باڵادەستە دەستدەكەن بە چاوسوركردنەوە گوایە كۆمەڵێك ناحەزی ناوخۆ و دەرەكیی ئیرەیی بە خۆشگوزەرانیی دەبەن، كە رەنگە مەبەستیان خۆشگوزەرانیی خۆیان بێت. دەستەڵاتی پارچەپارچەیی كۆمەڵگە بەشێوەیەك پەرتەوازە دەكات تەنانەت شارەكانیش لە یەكتر دادەبڕێت و ناهێڵێت لەسەر خوانی سفرەیەك كۆببنەوە، ئەم پارچەیەی دەسوتێت و هاوار دەكات، پارچەكەی تری سەیری دەكات. خۆ ئەگەر گروپی سەردەست بەرگەی راپەڕینەكەیان نەگرت و قاچی كورسییەكانیان شكێنرا، چی روودەدات؟ وەختێك دەزانیت گروپێكی هاوشێوە چونەتە شوێنیان.
هەر دەسەڵاتەكە نا، بەڵكو تەواوی كۆمەڵگەكەش بە چەشنێك پارچە پارچەیە ئەنجامی زۆرانبازییەكەی پێ ناگۆڕێت، بەڵكو گروپێك لە خەڵك دەبن بە قاچی كورسییە شكاوەكە تا دەستەی نوێ ئیسراحەت دانیشن. رەنگە بپرسيت “بۆ رون قسە ناكەیت، ئەو گروپە كێن؟” رێك و رەوان وەڵامت دەدەمەوە، دەشێت لەناو ئەكادیمییەكان و رۆشنبیران، میدیاكاران و یاساناسان، ئەندازیاران و پزیشكان، كرێكاران و شۆفێراندا بن. بە دەقیقی نازانم، ئەوەندە دەزانم زۆرین ئەوانەی گیرۆدەی ژیانی خۆمان بوین و هیچمان پێ ناكرێت، یان وێڵی دوای پۆستێك و شەیدای روبەرێك دەستەڵاتی زیاتر بوین.
هۆكاری تریش هەن، لەوانە رۆڵی كەسایەتیی كاریزمیی. وەك چۆن جوانیی ژن، سیحری پارە، سەدای پلەوپۆست لەناو كۆمەڵدا، هتد، هێزی راكێشانی هەیە و ئەژنۆی زۆر كەس لە بەردەمیاندا دەشكێنێت، كەسی كاریزمی سیاسییش هێزی راكێشانی هەیە و جەماوەر سەیری هەنگاوەكانی دەكەن، كە نەچووە ریزی خۆپیشاندانەكانەوە ئەوا سنور لە بەردەم گەشەكردنیدا دادەنێت.
خۆپیشاندان هەندێك جار دەستكردیشە، خۆڕسك نییە، یان لە نێوان دەستكرد و خۆڕسكدا دەشێوێنرێَت و نازانیت كام دەستەی سیاسیی و سەربازیی لەدژی كامیان خەڵك دەجوڵێنێت. من لام سەیریش نابێت هێزێك هانی خۆپیشاندان بدات تا تێبگات چەند كاریگەریی لەسەر رای گشتیی هەیە. بیربكەرەوە؟ لە كۆمەڵگەیەكدا نازانیت هێز لای كێیە، نازانیت لەدژی كام پارچەیەی دەستەڵات بوەستیت، نازانیت كێ گۆڕەپانەكە دەجوڵێنێت و بە مەبەستی چی دەیجوڵێنێت، خۆپیشاندان چیی پێ دەكرێت؟
سیستەمی تاك-حزبیی دەگۆڕێت بە فرە-حزبیی، هەڵبژاردن دەخاتە شوێنی دیكتاتۆریەت. زۆر باشە. بەڵام پەرلەمانیش سوك و ئاسان دەكەوێتەوە دەست دەستەبژێری باڵادەست و ئەو بودجە و یاسایەی هەیە بەو شێوەیە تەرخان و دیزاین دەبێت گروپی تازەی باڵادەست دەیەوێت. ئەگەر دەستكاریی بونیادی ئابوریی و سیاسیی نەكات، بۆ نمونە داهات و دەستەڵات لە بەرژەوەندیی چینە هەژارەكان دابەشكباتەوە، ئێمە چیی لە دەستكارییەكی روكەشیی سیمای دەزگاكانی دەوڵەت بكەین و بە ئێمە چیی ئەم رەزاگران بكەن بەو؟ لە میسر كێ چووە شوێنی حوسنی موبارەك؟ سیسیی. لە عێراق كێ چووە شوێنی سەددام؟ مالكیی و یەك دوو سیمای كەمێ ئارامتر بەبێ ئەوەی لە سیستمەكە بگۆڕن.
شەرم و شاردنەوەی ناوێت، هێشتا هێزێك دروست نەبووە هیچ نەبێت چوار پارچە لە پارچەكانی كۆمەڵگە یەكبخات و دەنگی ناڕەزایی بگەیەنێتە ئاستێكی كاریگەر و گۆڕانكاریی لەگەڵ خۆی بهێنێت. زۆر بەجدیی خەممە جارێكی تریش خەڵك لە زۆرانبازییەكەیدا بەرامبەر بە دەستەڵات “سفر بە یەك” بدۆڕێت و بە دڵی بریندار و قاچ و دەستی شكاوەوە بچێتەوە ماڵەوە. لەبەرئەمەش، ئەگەر لە من بپرسن “بەشداربین لە خۆپیشانداندا”؟ دەڵێم: “نەخێر لە ئێستادا”.
