کوردستان تایمز
رژێمی سوریا بەفەرمیی ئەوەی راگەیاندوە کە بە هیچ شێوەیەك ئامادە نییە بەردەوام بێت لە دانوستان لەگەڵ ئیدارەی خۆسەری دیموکراتیک لە باکور و رۆژهەڵاتی سوریا و ئیدی بەرپرسانی دیمەشق گفتوگۆ ناکەن، ئەمە لێدوانی بەدران چیاکوردە، جێگری هاوسەرۆکی ئیدارەی خۆسەر، کە یەکێكە لەو بەرپرسانەی لە نزیکەوە ئاگاداری گفتوگۆکانی بەشێك لە ئیدارەکە بووە لەگەڵ حکومەتەکەی سەرۆکی سوریا بەشار ئەسەد.
چیاکورد بە میدیاکانی راگەیاند ئەوە دوا هەڵوێستی دیمەشق بووە لەو بارەیەوە، هیچی تری نەدرکاند پەیوەند بەوەی لە داهاتوودا رۆژئاڤای کوردستان ئامادەیە گفتوگۆ بکات یان نا ئەگەر حکومەت بخوازێت و هەڵوێستی بگۆڕێت؟
لایەنێك رەتکراوەتەوە
رۆژئاڤا پێشتر بە ئاشكرا چەندین جار دووپاتی کردۆتەوە ئامادەیە بۆ گفتوگۆکردن لەگەڵ دیمەشق بۆ گەیشتن بە چارەسەرێکی سیاسی لەسەر بنەمای دانپێدانانی فەرمیی بەو قەوارەیەی بە سەرکردایەتیی کورد وەك ئۆتۆنۆم خۆی راگەیاندووە.
حکومەتی سوریا هەرگیز ئامادە نەبووە دیالۆگی سیاسیی ئەنجامبدات و ئەوانەش کە گفتوگۆیان لەگەڵ بەرپرسانی رۆژئاڤادا کردووە سەر بە باڵی سەربازی و هەواڵگری دیمەشق بوون، کە راشکاوانە پێشنیاری کوردیان بۆ ئۆتۆنۆمی رەتکردۆتەوە.
چیاکورد کەسێكی سیاسییە، بۆیە ناکرێت گوتەکەی وەك خۆی وەربگیردرێت، بەتایبەتی لە کاتێكدا بەرپرسانی ئەو هەرێمە ئاماژە ناکەن بۆ ئەو راستییەی دیمەشق لەگەڵ ئەو وەفدەی ئیدارەی رۆژئاواڤادا دانوستانی رەتکردۆتەوە کە سەر بە ئەنجوومەنی سوریای دیموکرات (مەسەدە)ی باڵی سیاسی هێزەکانی سوریای دیموکراتە (هەسەدە)، کە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە سەرکردایەتی ئەمریکا پشتیوانی لێدەکات.
وەکوتر حکومەتەکەی ئەسەد بەردەوامە لە کاری هاوبەشی ئەمنی و سەربازی و تەنانەت پێدانی هاوکاریی مرۆیی بەو لایەنە کوردانەی شوێنکەوتەی جوگرافییان لە ئیدارەی خۆسەردا کەوتۆتە ناوچەکانی نفوزی روسیاوە.
لە هەندێك ناوچەش کە ئەمریکا و هەسەدە تیایاندا باڵادەستن، وەك پارێزگای حەسەکە، سوپای سوریا و روسیاش بوونیان هەیە لەسەر بنەمای بەندەکانی ئەو رێککەوتنە سەربازییەی لەگەڵ هەسەدە مۆریان کرد ساڵی پار، بۆ سنووردارکردنی هێرشی تورکیا بۆ سەر ناوچەکانی گرێ سپی (تەل ئەبیەز) و سەری کانیێ (راس ئەلعەین).
هەسەدە و سوپای سوریا لە هەردوو بەرەکانی ناوچەکانی تەل تەمر لە پارێزگای حەسەکە و عەین عیسا لە پارێزگای رەققە لەو کاتەوە تا ئێستا پێکەوە دژ بە هێرشەکانی تورکیا و گروپە ئیسلامیستە هەوادارەکانی ئەنقەرە چالاکی بەرەنگاربوونەوە ئەنجام دەدەن.
بۆیە ئەوەی چیاکورد و هەڤاڵانی بەیانی دەکەن لایەنێکی راستە کە حکومەتی سوریا چیتر ئامادە نییە دانوستان بکات، لە راستیدا هەر زەحمەت بوو وێنەبکرێت دیمەشق و مۆسکۆ لەسەر دەستەواژەکانی وەك فیدرالیزم و دیموکراسی بە دارایی و سەربازیی ئەمریکی گفتوگۆ بکەن و لێبگەڕێن هەنگاوی جێبەجیکردنی بنێن، بەڵام هێشتا ئەمە تەواوی چیرۆکەکە نییە، چونکە رەهەندەکانی پەیوەندی نێوان کورد و دیمەشق زۆر لەوە قوڵتر و ئاڵۆزترن.
هاوئاهەنگیی بەردەوام
دوای کشانەوەی ئەمریکا بەر لە هێرشەکەی ساڵی پاری تورکیا بۆ سەر هەسەدە، روسیا و سوریا هاتنە ناوچەکانی مەنبج و رەققە و تەبقە و عەین عیسا و کۆبانێ و دێهاتەکانی گرێ سپی و سەری کانیێ، هێزی زیاتریشیان رەوانەی قامیشلۆ و ناوچەکانی دەوروبەری کرد لەسەر بنەمای رێککەوتنە سەربازییەکەی لەگەڵ هەسەدە کرا.
کەواتە ئەگەر دانوستانی سیاسیش رەتکرابێتەوە، لە رووی سەربازی و ئەمنییەوە هاوئاهەنگی بەرجەستە تەنانەت لەو ناوچانەشدا هەن کە ئەمریکا و هەسەدە تیایدا پێکەوە هێزی سەردەستن، وەك قامیشلۆ.
جگە لەوەش، کاری هاوبەش و دانوستانی رۆژانە و رۆتینیانی زیاتری نێوان هێزی دیکەی کوردی و حکومەتی ئەسەد لە ناوچەکانی چەندین ساڵە نفوزی روسیان لە باکوری رۆژئاوای سوریادا بوونیان هەیە.
لە دوای کەوتنی عەفرینەوە ئیدارەی رۆژئاڤا لە هەرێمی شەهبا لە باکوری رۆژئاوای سوریا لە جێگای خۆیدا ماوە و هاوئاهەنگ کار دەکات لە گەڵ حکومەتی سوریادا.
ئەو کانتۆنە لە پارێزگای حەلەب پێشتر بەشێك بوو لە هەرێمی عەفرین و ئێستاش ناوچە ستراتیژییەکانی شاری تل ریفعەت و بنکەی ئاسمانیی سەربازی میننەغ لەخۆدەگرن.
ئەو دوو سەد هەزار دانیشتووانەی عەفرین کە ناچاربەکۆچکردن کران لە ئاداری ٢٠١٨دا بە هۆی هێرشەکەی تورکیا و گروپە ئیسلامیستە توندڕەوەکانەوە لەو کاتەوە لە کانتۆنی شەهبا گیرساونەتەوە و لەوێوە لە نیمچە-ئارامی ئاوارەییدا ژیان دەکەن.
پرسیار ئەوەیە، ئەگەر حکومەتی سوریا بەتەواوەتی دانوستانی رەتکردۆتەوە و ئامادە نییە لە چارەسەریی سیاسی بگەڕێت لەگەڵ وەفدی دانوستکاری ئیدارەی رۆژئاڤادا و ئەو قەوارەیە بەتەواوەتی رەتدەکاتەوە، بۆچی هێندە هاوئاهەنگی دەکات لەگەڵ ئیدارەکە لە ناوچەکانی باکوری رۆژئاوای سوریا کە نفوزی هەسەدە و ئەمریکا نین؟
لەدوای لەدەستدانی عەفرینەوە چەندین هێزی کوردی لەو ناوچانە چالاکبوون و تا رادەیەک لەگەڵ حکومەتی سوریا پەیوەندییان هەیە و چالاکییە کوشندەکانیان بەرانبەر سوپای تورکیا و هێزە ئیسلامیستە توندڕەوەکانی سەر بە تورکیا لە کۆتایی ٢٠١٨ ەوە تا ئێستا بەردەوامن، دیارترین ئەو لایەنە چەکدارانەش پێکهاتوون لە (هێزی رزگای عەفرین) و (توڕەیی عەفرین).
هەرچەندە زۆر رون نییە ئەو هێزانە لە کام هێز بون لە رابردودا، بەڵام زۆربەیان پێدەچێت پێشتر بەر لە هێرشەکەی تورکیا هەر لەو ناوچەیە لەژێر ناوی هێزەکانی یەپەگە و یەپەژە و هێزی ئەرکی خۆپاراستن و ئاسایش و دژە تیرۆر کاریانکردبێت.
بە پێی لێدوانێکی فەرماندەی گشتیی هەسەدە مەزلوم عەبدی ئەو هێزانە دوای کەوتنی عەفرین پەیوەندیان بە هەسەدە و تەنانەت یەپەگە و یەپەژەشەوە نەماوە و لەگەڵ روسیا و سوریادا رێککەوتوون و کاری سەربەخۆی خۆیان دەکەن.
لێ ئەوەی عەبدی و زۆر لە بەرپرسان باسیناکەن و شرۆڤەکاران بە ئەجێندە یان لە بێئاگاییدا بەسەریاندا تێپەڕیەوە ئەو راستییەیە کە ئەو هێزانەی باکوری رۆژئاوای سوریا بەر لە کەوتنی عەفرینیش لە رووی پراکتیکی ئۆپەراسسیۆنە سەربازییەکان پەیوەندییان بە هەسەدەی هاوپەیمانی ئەمریکاوە نەبووە، هەرچەندە وەك هێزی زۆرینە کورد هاوپەیمان و هاوستراتیژ بوون و بانگەشەی یەك فەلسەفەی سیاسیشیان کردووە.
بەرە جیاوازەکان
یەکینەکانی یەپەگە و یەپەژە کە لە باکوری رۆژهەڵاتی سوریا لەژێر چەتری هەسەدە و بە پشتیوانی ئەمریکا دژی داعش دەجەنگین جودا بوون لەو یەکینانەی یەپەگە و یەپەژە کە لە باکوری رۆژئاوای سوریا بە پشتیوانی روسیا دژ بە داعش شەڕیان دەکرد.
لەدوای رزگاربوونی کۆبانێ لە چنگی داعش، ئەمریکا و روسیا زەوی و ئاسمانی باکوری سوریایان دابەشکرد، بەو شێوەیەش رۆژهەڵاتی فورات لەژێر رکێفی ئەمریکا و باکوری رۆژئاوای سوریا لەژێر رکێفی روسیادا بوون تا پار ساڵ کە ئەمریکا کشایەوە و تورکیا هێرشی کرد و هەژمونی روسی بەرفراوانتر بوو.
تورکیا کە عەفرینی گرت لە باکوری رۆژئاوای سوریا کورد روسیای تۆمەتبار کرد، بە هەمان تۆن لە هێرشی تورکیا ساڵی پار بۆ باکوری رۆژهەڵاتی فورات کورد ئەمریکای بە خائین ناوهێنا.
نوێنەری رۆژئاڤا لە ئەمریکا سینەم محەمەد لە ٢٠١٨ دا گوتی ئەمریکییەکان دەڵێن ناتوانن لەسەر عەفرین هەڵوێست وەرگرن چونکە هێزە کوردییەکانی ئەو ناوچەیە پەیوەندییان نییە بە هاوپەیمانی نێودەوڵەتیی دژ بە داعش بە سەرکردایەتی ئەمریکا و هەسەدە.
هەر ئەوەش بوو وایکرد لە کاتێکدا عەبدی لە باکوری رۆژهەڵاتی سوریا لە میدیای ئەمریکادا وەك پاڵەوانی جەنگی دژ بە داعش دەناسێنرا، لە میدیای روسیدا سیپان حەمۆ فەرماندارێکی یەپەگە وەك جەنڕاڵی جەنگی دژ بە تیرۆریزم ستایش دەکرا، چونکە حەمۆ سەرکردایەتی جەنگەکانی باکوری رۆژئاوای سوریای دەکرد دژ بە داعش بە پشتیوانی مۆسکۆ لەژێر ناوی یەکینەکانی یەپەگە کە لۆکاڵییانە سەربەخۆ بوون نەك ئەوانەی ژێر چەتری هەسەدە.
دوای چەندین ساڵ شەڕی سوپای سوریا و جیهادییەکان دواجار لە شوباتی ٢٠١٦ دا یەکینەکانی یەپەگە و یەپەژەی دەرەوەی هەسەدە بە پشتیوانی فڕۆکە روسییەکان بنکەی ئاسمانی سەربازی میننەغ لە نزیك شاری تل ریفعەت دەگرن.
ئەو بنکەیە ئێستاش لەژێر دەستی هێزە کوردییەکان دایە کە زۆریان لەژێر ناوی (هێزەکانی رزگاری عەفرین) هەڵدەسوڕێن، سەرباری ئەوەی بنکەکە زۆر ستراتیژی و سیمبولیشە بۆ سوپای سوریا و ئەگەر دیمەشق بخوازێت بە ئاسانی ئەو هێزە کوردییە ناوخۆیییانە ناتوانن لەوێ بمێننەوە، بەڵام نایکات چونکە هەردولا دوژمنێکی هاوبەشیان هەیە کە تورکیا و هێزەکانی هەواداری تورکیان.
هێڵی سێیەم
میدیا و خوێنەری کورد ئەوەی دەگوترێت لەسەر رۆژئاڤا دەکرێت وەك خۆی وەریبگرێت لەبەر ئەوەی وا وێنەکراوە رۆژئاڤای کوردستان و ناوچە عەرەبییەکانی هەواداریان لە سەر دەستی هەسەدە بە ئیرادەی یەك ئیدارە بەڕێوە دەچن، بەڵام ئەمە راست نییە و هەرگیزیش وا نەبووە.
بنەمای بەڕێوەبەریی لە رۆژئاڤادا ئۆتۆنۆمی ناوچەییە نەك ناوەندیبوون کە خشتەکانی لەسەر بیرۆدۆزە فەلسەفییە سیاسییەکانی رێبەری پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) عەبدوڵا ئۆجالان ریزکراوە، بۆ بنیادنانی ئەوەی ئۆجەلان لە تێزەکانیدا ناوی ناوە “نەتەوەی دیموکرات”.
راستە ئیدارەکە دەستورێکی رەشنووسی بۆ خۆی داناوە کە کردویەتییە بنەمای دەستەڵاتی ئیداری و یاسایی خۆی، بەڵام دەستورەکە گشتگیرە و هەرێمەکان بڕیاری کۆتایی بە دەست خۆیانەوەیە لە زۆر بواردا، ئەمەش کرۆکی ئەو دیموکراسییەیە کە رۆژئاڤا بانگەشە بۆ چەسپاندنی دەکات لە سوریای داهاتوودا.
بۆ نموونە، یاسای ئەرکی سەربازی لە هەرێمی جەزیرە تا هەرێمێکی دیکە جیاوازە. لەلایەکی دیکەوە واقیعی هەندێك ناوچە وایکردووە سەخت بێت کۆمەڵێك یاسا باش بچنە بواری جێبەجێکردنەوە، بۆ نموونە فرەژنی قەدەغەیە و لە هەرێمی جەزیرە جێبەجێکردنی ئەو یاسایە باش بینراوە بەڵام لە ناوچەیەکی وەك تەبقە لە پارێزگای رەققە و ناوچە عەرەبنشینەکانی دیکە لە پارێزگای دێرەزوور، کە تیایاندا خێڵەکان کۆڵەکەی پشتیوانی ئیدارەکەن، جێبەجێکردنی ئەو یاسایە ئەولەویەت نییە.
دابەشبوونی ئەو هێزانەش بەسەر بەرەی ئەمریکا و روسیادا لە رووی تیۆرییەوە دیسان دەگەڕێتەوە بۆ ئەو بیرۆکانەی رۆژئاڤا لە رووی فەلسەفییەوە پابەندییەتی و لە هەناوی تێزی “هێڵێ سێهەم”ی ئۆجەلانەوە هەڵقوڵاوە لەسەر جەمسەربەندی و پێگە جیۆسیاسییە جیاوازەکان.
ئیدارەی رۆژئاڤا ژیرانە بە پێی توانا و دەرفەتی خۆی لەنێوان جەمسەرە جیاوازەکانی زلهێزەکاندا و لە ناو جەنگی خوێناوی سوریا یاریکردووە و تا ڕادەیەکیش سەرکەوتوو بووە لەوەی هەموو هێلکەکانی نەخستۆتە باسکێکەوە.
دیار نییە ئەگەر لە رۆژئاڤادا ئەو دنیابینییە نەبوایە کورد چەند دەستکەوتی دەبوو یان چەند خێرا ئەوەی کە تا ئێستا ماوە لەدەست دەردەچوو، بۆ نموونە ئەگەر بەتەواوەتی بکەوتایەتە ژێر هەژمونی ئەمریکا و پارساڵ هێزی کشانەوە بەر لە هێرشی تورکیا، ئەو کاتە نەدەکرا رێککەوتن لەگەڵ روسیا و سوریا بکات و هێرشەکەی تورکیا زۆر سنووردارتر بێت لەوەی واشینتۆن و ئەنقەرە لەسەری رێکەوتبوون بۆ دامەزراندنی بەناو “هەرێمی ئارام”، کە سەدان کوژراوی مەدەنی و ئاوارەبوونی سەدان هەزاری دیکەی لێکەوتەوە هەر لە رۆژانی سەرەتادا.
بە درێژایی مێژووی مۆدێرن کورد هەر کاتێك جەمسەرێکی بەتەنیا هەڵبژاردبێت تەواو دۆڕاندویەتی، ئەمە لەسەرگوزشتەی کۆماری مەهابادی ١٩٤٦ لە رۆژهەڵاتی کوردستان دیارە کە چۆن هەموو هێلکەکان لە هەگبەی مۆسکۆدا خراپ پیسکران.
ئۆتۆنۆمییە فەرمییەکەی باشوری کوردستان لە ١٩٧٤ هەموو هیوای خستە هەگبەی خەونبینین بە هاوپەیمانێتیی ئەمریکا و پاراستنی لەلایەن واشینتۆنەوە، کەچی ئەنجامەکەی سامناك شکایەوە.
ئاشکرایە تاکجەمسەری زەرەدار بووە لە رابردوودا و لەم چەند ساڵەشدا دەرکەوتووە فرەیی لە هاوپەیمانێتیدا ئەنجامی باشترە و ئەنجامەکانی بەتەواوی بینراون.
لە رۆژئاڤادا پێداچوونەوە بۆ ئەو دیرۆکە هاوتای خوێندنەوەی بەردەوام و قوربانیدان بۆ هێڵێ سێهەم پاڵنەری پشتی پەیوەندییە بەردەوامەکان بوون لە گەڵ دیمەشق و جەمسەرە جیاوازەکاندا، ئەوەش ئا ئێستا وای کردوە رۆژئاڤا تا رادەیەک لەسەر پێی خۆی بوەستێت و بەرانبەر داعش، رژێمی سوریا، تورکیا، ئیسلامیستە توندڕەوەکان خۆی بگرێت، بەڵام دیار نییە دوای ئەوەی کێشەی سوریا بەرەو ئاقارێکی ئارام دەڕوات رۆژئاڤا وەک ئەکتەرێکی نادەوڵەتیی تا چەند دەتوانێت ئەو هێڵی سێیەمە لە سیاسەتدا بەردەوامیی پێبدات.
