جێیک هێس، واشنتن، تایبەت بە کوردستان تایمز
راپەڕینەكانی ئێستا تەنیا ئەوە نییە پەیوەندییان بە كوژرانی كەسێكی رەش پێستەوە هەبێ لەلایەن پۆلیسێكەوە، بەڵكو پەیوەندی بەو بێهیوابوونە هەیە كە لە بەرانبەر ئەو سیستەمە هەمانە و بۆتە هۆی تێكشكانی هەموو كەسێك تەنیا ئەو چینە سوودمەندەی سەری سەرەوە نەبێ.
دە ساڵ لەمەوبەر وەك رۆژنامەنووسێكی سەربەخۆ لە توركیا كارمدەكرد. ئەوكاتە لەبارەی ئەو زەبروزەنگ و توندوتیژییە دەمنووسی كە توركەكان لەدژی كوردەكان ئەنجامیاندەدا. دواجار، پۆلیسی توركی دەستگیری كردم و رەوانەی ئەمریكایان كردمەوە.
ئەو پۆلیسانەی لێكۆڵینەوەیان لەگەڵ كردم زۆر تووڕە بوون لەوەی بۆچی لەسەر كوردەكان دەنووسم. من هەرگیز ئەوە لەبیرناكەم كە یەكێكیان لێی پرسیم” هەستت چۆن دەبێ گەر ئێمە بمانەوێ لەسەر ئەمریكییە بەرەچەڵەك ئەفریقییەكان بنووسین؟” پێمگووت ئەگەر كارێكی وابكەن، ئەوا زۆر باش دەبێ. تەنیا لەبەرئەوەی كە من سپی پێستم، ئەمەی مانای ئەوە نییە كە دژی تێکۆشانی رەش پێستەكانم بۆ سەربەستی. لەراستیدا، من هەردەم پشتگیریم كردوون.
بۆ ئەوەی دادگەر بین، ئەفسەرە پۆلیسە توركەكە باوەڕێكی لەم جۆرەی هەبوو. ماوەیەكی درێژبوو، مێدیا تا ئاستێكی بەرچاو بابەتی چەوساندنەوەی خەڵكانی رەش پێستی فەرامۆشكردبوو.
لێمگەرێن با نمونەیەكتان پێ بڵێم كە بەسەر خۆمدا هاتووە. دوای ئەوەی لە توركیاوە سنوورداشی ئەمریكا كرامەوە، وەك رۆژنامەنووسێكی کارئازاد (فریلانس) كارم دەكرد. لە زستانی 2014دا، هەوڵمدا چەند شتێك دەربارەی توندوتیژی پۆلیس لە بەرانبەر خەڵكانی رەش پێست بنوسم لە شاری نیویۆركدا.
بۆیە، چاوپێكەوتنم لەگەڵ كۆنستان ماڵكۆڵم كرد، ئەو كەسەی بەشی پۆلیسی شاری نیویۆرك كوڕە هەرزەكارەیان بەناوی (رامەرلی گراهام) بەشێوەیەكی بێبەزەییانە كوشتبوو. ئەفسەرێكی پۆلیس پشكنینی بۆ ماڵەكەی كرد و بانگەشەی ئەوەیان كرد دەرمانی نایاسایی لەماڵەكەیدا دۆزراوەتەوە. پۆلیسەكان بەناچاری روویان لەماڵەكەی رامەرلی كرد و لەنێو گەرماوەكەیدا تەقەیان لێكرد و كوشتیان. ئەو پۆلیسە بكوژەش هەرگیز هیچ تۆمەتێكی نەخرایەپاڵ و بە بەرپرسیاریی كوشتنی ناوبراویان دانەنا. بەرپرسانی هەواڵ لە كەناڵی ئەلجەزیرەی ئینگلیزی رێگەیان پێنەدام لەمبارەیەوە بنووسم، چونكە پێیانوابوو ئەمە نابێتە “هەواڵ”.
چەوساندنەوەی و ریسواكردنی خەڵكانی رەش پێست واخەریكە وەك راستییەك لەنێو ژیانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكادا قەبوڵ دەكرێ و هاوشێوەی هێزێكی نەگۆر جێگەی خۆی دەكاتەوە. بەڵام ئەمە ئێستا گۆڕاوە، بۆیە سوپاسی راپەڕینی رەش پێستەكان دەكەین.
چەند مانگێك دوای ئەوەی بەرپرسانی ژووری هەواڵی كەناڵی جەزیرەی ئینگلیزی كۆتاییان بە بیرۆكەكەم هێنا، خەڵك لەشاری فێرگۆسن لەدوای كوشتنی كەسێكی رەش پێستی گەنج لەلایەن پۆلیسێكەوە رژانە سەر شەقامەكان و خۆپیشاندانی نارەزایەتیان ئەنجامدا. ئێستا بابەتی گرنگی ژیانی رەش پێستەكان لەئارادایە، بۆیە ئەمریكا هەرگیز وەك جاران ئاوا بەبێدەنگی نامینێ.
خەڵكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا تەنیا لەبەر یەك هۆكار باس لە ئازاری و نارەحەتی خەڵكی رەش پێست دەكەن، ئەو تەنیا هۆكارەش ئەوەیە كە خەڵكی رەش پێست هەڵساونەتەوە تا پارێزگاری لە مافەكانیان بكەن.
ئەو تیرۆر و توندوتیژییەی پۆلیس لە تۆرە كۆمەڵایەتییەكان بەرپایدەكا، ئەوا تەنیا مشتێكە لە خەرمانی ئەو ناخۆشیی و دەردەسەرییەی خەڵكی رەش پێست لە ئەمریكادا رووبەرووی بوونەتەوە. هەموو ئەمانە شانبەشانی چەندان كردەی توندوتیژ و ریسواكەری بەردوام، جا بە قەبارەی گەورە و بچووك، لەدژی رەش پێشتەكان هەیە.
لەساڵی 2013دا، تەقریبەن ساڵێك بەرلەوەی یەكەم خۆپیشاندانەكان لەسەر بابەتی رەش پێستەكان سەرهەڵبدا- من خۆم دەرباری كوژرانی كوڕە هەرزەكارێكی گەنج بەناوی (تایڤۆن مارتن) شتێكم نووسی. دواتریش، دیمانەم لەگەڵ پیاوێكی گەنجی رەش پێست كرد بەناوی (جۆشوا لیگۆن) كرد كە لەدەرەوەی ماڵەكەی خۆی لە شاری وانشتن دی. سی. خەریكی پیاسە بوو.
جۆشوا لیگۆن پێی گووتم” ئەگەر لێرە دانیشی و تەواو چاودێری بكەی، ئەوا دەبینی پۆلیس چۆن لێت پەیدادەبن و ئۆتۆمۆبێڵەكانیان رادەگرن و رەوشەكەت لێ تێكدەدەن. ئێمە چووین بۆ (مۆڵ)ێك و سەیری هەندێ لە كۆگاكانمان كرد. پۆلیسەكان چەندان شتیان لەسەر ئێمە نووسی. ئەوان نەیاندەزانی ئێمە خەڵكانێكی كاركەری ماندووین. ئێمە لەوێ دووركەوتینەوە و هیچ كێشەیەكمان نەبوو . ئێمە خاوەن منداڵ نین. ئێمە هاتبووین تا جەوێك بگۆڕین، بەڵام ئەوان وەك كەسانێكی تاوانكار و چەتە سەیری ئێمە دەكەن. ئێمە هیچ گرنگییەك بەمە نادەین، چونكە بەراستی لەگەڵ ئەمە لێراهاتووین.”
ژیانی خەڵكانی رەش پێست گۆڕانكاری بەسەر دیالۆگی ئەمریكییەكان لەمەڕ بابەتی رەگەز، هێناوە. رەش پێستەكان چەندان بابەتی شاراوەیان خستۆتەنێو ئەجێندای گشتییەوە. رەش پێستەكان خەڵكی سپی پێستیان ناچاركردووە رووبەرووی ئەو راستەقینەیە ببنەوە كە خۆیان وەك خەڵكی رەش پێست هەیانە و تیایدا دەژین.
لەساڵی 2014دا، چەندان رێپێوانی فراوان لەتەواوی وڵات هەبوو، هاوشێوەی ئەوەی لەئەمرۆدا دەگوزەرێن. بەڵام ئەو هەستەی لەم جارەدا هەیە، لەوەی پێشتووتر جیاوازترە، بەوپێیەی خۆپیشاندەران لەتەواوی هەر پەنجا ویلایەتی ئەمریكا هەڵساونەتەوە. زیاتر لەجاران خەڵك بەشداری دەكەن، چین و توێژی جیاوازیشی لەخۆگرتووە، نمونەش وەك : خەڵكی چینی ناوەند، خەڵكی هەژار، چەپڕەوەكان، لیبراڵەكان، خەڵكی پیر و گەنجیش. لەهەموو شوێنێك ئاماژەیەكی بچووكی نارەزایەتی بوونی هەیە. ئێستا بۆیە شتێكی ئاسایی بەوەی بۆ پیاسە بچی بۆ هەر شوێنێك و لەنێوجەرگەی شار دووركەویەوە، دەبینی كە دروشمگەلێك دەربارەی رەوش و ژیانی رەش پێستەكان لەسەر شەقامەكان نووسراوە و بەرزكراونەتەوە.
من وەك كەسێكی سۆشیالستی سپی پێست، پشتگیری راپەڕینی رەش پێستەكان دەكەم، چونكە هەبوونی هاوپەیمانییەكی هەمەرەگەز و پشت بەستوو بە جەماوەر تاكە هیوایە بۆ هەبوونی داهاتوویەكی گەش. جیاكاری نێوان رەگەزەكان لەنێو خەڵكانی ئاسایی ئەمریكادا، وایكردووە دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە هەموومان بدزن و بەتاڵانمان ببەن.
تۆ كە كەسێكی سپی پێستی مانای ئەوەنیە ژیانێكی سادە و بێ كێشەت هەیە، لەهەمانكاتدا بوونت وەك رەش پێستێك مانای ئەوە نییە ژیانت پڕە لە زەحمەتی. خەڵكێكی زۆری سپی پێست لە ئەمریكادا هەن و ژیانێكی زەحمەت بەرێدەكەن. بەڵام ئەوە (رەنگی سپی) پێستیان نییە كە وایكردووە ژیانیان ئاستەم و زەحمەت بێت. لەبڕی ئەوەی شانبەشانی رەش پێستەكان ململانێیەکی هاوبەش بەرپابكەن و بجەنگن، كەچی زۆرێك لە سپی پێستەكان جۆرێك لە شانازی بە شكۆمەندیی خۆیان دەكەن و چوونەتەپاڵ چینێك لەو سیاسییە دڕندانەی فەرمانڕەوایەتی دەكەن.
شكۆمەندیی تەنیا ئەوكاتە بۆ سپی پێستەكان بەهایەكی هەیە هاوشێوەی ئەوەی كرمێك كە بە قولاپ وەدەبێ، ئەوا ئەوكاتە بۆ ماسییەك سوودی هەیە. ئەو خواردنە رەنگە بۆ ساتەوەختێكی خێرا برسیەتیمان بشكێنێ، بەڵام لەناوەوەدا گیرۆدەمان دەكا و پارچە پارچەمان دەكات. من وەك ئەمریكییەكی سپی پێست كە لە چینێكی كاركەرەوە گەورەبووم، دەزانم كە هاوپەیمانەكانم ئەو كەسە رەش پێستانەن كە هاوشێوەی قارەمان لەسەر شەقامەكان بۆ مافەكانیان دەجەنگن، نەوەك كەسانێكی وەك (دۆناڵد تڕەمپ)ی تاوانبار و ئەو سیاسەتمدارە دڕندە و جەردانەی هەیەتی.
راپەڕینەكانی ئێستا تەنیا ئەوە نییە پەیوەندییان بە كوژرانی كەسێكی رەش پێستەوە بێ لەلایەن پۆلیسێكەوە، بەڵكو پەیوەندی بەو بێهیوابوونە هەیە كە لەبەرانبەر ئەو سیستەمە هەمانە و بۆتە هۆی تێكشكانی هەموو كەسێك تەنیا ئەو چینە سوودمەندەی سەری سەرەوە نەبێ.
لایەنە ستانداردەكانی ژیانكردن خەریكە لەئەمریكادا دادەتەپێ و هەرەس دێنێ. چەندان ملیۆن خەڵك بێكارن. چەندان ملیۆن كەسیش كارێك دەكەن كە كرێیەكەی كەمە و حەزی پێناكەن و لەشتێكی بێمانا بترازێ، هیچی تر نیە. چەندان ملیۆن خەڵك ناتوانن سەردانی دكتۆر بكەن، چونكە تێچووەكەی یەكجار گرانە. خوێندن لە كۆلێژ لەئەمریكادا یەكجار گرانە، چەندان خەڵكی گەنجیش قەرزێكی زۆریان لەسەرە و دوای تەواوكردنی خوێندن ناتوانن ژیانێكی تازە دەست پێبكەن. پرۆگرامەكانی چارەسەری ڤایرۆسی كۆرۆنا بەزۆری یارمەتی بە دەوڵەمەندەكان گەیاندووە، لەكاتێكدا چەندین ملیۆن خەڵكی ئاسایی ئەو چارەسەری پێویستیانە، بەدەستیان نەگەیشتووە.
ئێمە لە ئەمریكادا كێشەی جددی ژێرخانمان هەیە. ناتوانین شەمەندەفەر بنیات بنێین و شەقام و پردەكان نۆژەن بكەینەوە. ئێمە تەنانەت لە قوتابخانە حكومییەكاندا ناتوانین ئاوی پاكی خواردنەوەمان دەستكەوێ. كەچی، لێرەو لەوێ هێشتا پارەی زیاتر هەیە بۆ پۆلیس تا ئێمەی پێ بكوژن. تەنیا توانستی دەوڵەت لە ئەمریكا مابێ ئەوەیە كە هەرچیەك حەزیان لێبێت لەسەر ئەستۆی ئێمە ئەنجامی دەدەن.
هەروەك ئەوەی دەوڵەمەندەكان رۆژی دوای رۆژ زیاتر دەوڵەمەندتر دەبن، ئێمەش ژیانمان خراپ و خراپتر دەبێ، ئەو سیاسییانەشی پشت ئەستوورن بە هاریكاری ئێمە، داوامان لێدەكەن داوای كەم و كەمتر بكەین. ئێمە زۆرمان لەو شتانە گوێ لێبووە و بێزاربووین.
ئەوەی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دەیبینین بەتەواوی هاوشێوەی ئەوەیە كە لەراستییدا دەگوزەرێ. گشت چین و توێژەكان هەڵساونەتەوە بۆ پارێزگاریكردن لەخەڵكی رەش پێست و رەتكردنەوەی ئەو رەوشە شكستخواردووەی هەیە- لەكاتێكدا پۆلیس هەوڵدەدات لەناومان ببات. دیمەنەكانی هەریەك لە ویلایەتەكانی میناپۆڵس، نیویۆرك، لۆس ئەنجڵس، و واشنتن دی. سی. وادەكات خەڵكی ئامەد، قامیشلۆ، سلێمانی و مەهاباد پێی ئاشنابن. “ئەوە سەرهەڵدان و راپەڕینی ئێمەیە”.
ئێمە لەتەواوی جیهان پەیامی پشتگیرییمان بەدەستگەیشتووە. كاتێ ئێمە ئێوە لەسەر شەقامەكان دەبینین و بۆ رەوشی خەڵكانی رەش پێست هوتاف دەكێشن، ئەمە مانایەكی زۆر دەگەیەنێت بۆ ئێمە. بۆیە، هەرگیز فریو مەخۆن بەو درۆزنانەی كە پێیتاندەڵێن خۆپیشاندەران كەسانێكی تێكدەر و تاڵانكار و خراپەكارن. خۆپیشاندەران خەڵكانێكی قارەمانن، هاوشێوەی ئەو خۆپیشاندەرانەی دهۆك یان ئەوانەی لە ساڵی 2011 لە سلێمانی دا هەڵسانەوە و تێكۆشانیان بەرپاكرد.
دواجار، ئەركی ئێمە ئەوەیە ئێستا بە یەكگرتووی بەرانبەر ئەو چەوساندنەوە و هەوڵە بەردەوامانە بوەستینەوە كە دەیانەوێ لە یەكتریمان جیابكەنەوە. چەند كاتێكی سەرووئاسایی هەن، هەموو شتێك گونجاوە و دەكرێ ئەنجام بدرێ. ئەوەی لە داهاتوودا روودەدات پەیوەستە بە ئێمە و لەنێو دەستەكانی ئێمەدایە. كاتێ خەڵكی ئاسایی یەكدەگرن و بەیەكەوە دەجەنگن، ئەوكاتە دەبین بە هێزێك كە هیچ دەستەیەكی چەتەیی دەسەڵاتداران، هیچ مافیا و شانشینێك ناتوانێ بمانوەستێنێ. ئەم قسەیە راستە بۆ ئەمریكا، بۆ كورستان و بۆ هەر شوێنێكی دیكەی جیهان.
