سیاسەتمەداری سەرمایەدار

مەدیحە سۆفی

بۆ زیاتر لە چارەکە سەدەیەك دەچێت، باشور نەیتوانی درزێك بخاتە شورای جەقبەستوویی و سڕبوونەوە، ئەوەی لە باشور دەگوزەرێ هەر قۆرخکردنی وزە و داهاتەکەیەتی، کە بووەتە سەرەکیترین داردەست بۆ داگیرکردنی جومگەکانی دەسەڵات، باڵکردنی ئۆپۆزسیۆن و ڕامکردنی سەراپای حیزبەکانە بەناوی حکومەتی بنکە فراوانەوە، ئینجا زەلیلکردنی جەماوەر و برسی کردنیان.

هینری فۆرد، دامەزرێنەری کۆمپانیای بەرهەمهێنانی ئۆتۆمبیلی فۆرد لە ئەمریکا، لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا گوتی: ئەگەر جەماوەر بزانن، چ شانۆگەری و ساختەکاریەك لە پشت پەردەی سیستەمی داراییدا هەیە، گەر خەڵك توانای تێگەیشتنیان لە مامەڵەی نێوان بانك و دراو هەبوایە، نەدەگەیشتە سبەینێ، دژە شۆڕشێکیان بەرامبەرمان بەرپا دەکرد،

لە ئێستادا مامەڵەکردن بە قوتی خەڵك زۆر شوێنی جیهانی گرتووەتەوە، بەتایبەتی وڵاتە بەرهەمهێنەرەکانی وزە، وەکو نیجیریا، ئەنگۆلا، کۆنگۆ، عیراق، ئیندۆنیزیا و زۆربەی دانیشتوانی ئەو وڵاتانە، بە هۆی گەندەڵی و نادادپەروەری کۆمەڵایەتیەوە، کە نایەکسانی کۆمەڵایەتیش بەدوای خۆیدا دەهێنێ، هەژار و نەدار و بێکار و برسین.

ئەو شۆڕشەی دیجیتاڵ لەم سەردەمەدا بەرپای کرد، شؤڕشی هزرمەندی و جوڵە پێخستنی خانە نوستووەکانی هۆشمەندیە، بەتایبەتی بۆ ئەو وڵاتانەی گەندەڵی تیایدا نامۆ نیە، دەبێ شۆڕشی شؤڕشی چاوکردنەوە و گەیشتن بە شێکردنەوەی هاوکێشەی داهات و دەرهاویشتەکانی؛ وەکو کڕین و فرۆشتن، نرخ و هەناردن، بەرخۆری و بەرکەوتن بێ، ئاوێنەی ئەو جیاوازیە بێ لە نێوان داهاتی نیشتیمانی و ئاستی ژیاری نالەباری هاوڵاتی.

ئەفریقا کە کیشوەرێکی زۆر دەوڵەمەندە لە سامانی سروشتی، ئەگەر دواکەوتوویەکەشی؛ بەهۆکاری مێژوویی وەکو کۆیلایەتیەوە بووبێت، یا هۆکاری هەنوکەیی؛ وەکو زۆری دانیشتوان، تەشەنەکردنی پەتای وەکو ئایدز و مەلاریا، نەبوونی کاریزمای سیاسی خۆنەویست، ناهەمواری سیاسەتی بەڕێوەبردنی حکومەت، لە هەمووی ناڕەواتر بە هۆکاری بوونی ڕێژەیەکی زۆر لە گەندەڵی کە ڕیگری گەشەسەندنی بوون ، وەلێ لە حەفتاکانەوە هەندێ لە سەرکردەی حکومەتەکان سەرقاڵی کۆکردنەوەی سەرەداوێکن، بۆ یەکخستنی تواناکانیان و دەستپێکێکی سەرەتایی بۆ چارەسەرکردنی هەژاری، نەخۆشی، گەندەڵی و دواکەوتنی ئەو کیشوەرە، ئەویش بە داڕێژانی  پلانی جۆراوجۆر لەمەڕ پەرەسەندنی ئابووری، داهێنانی پرۆگرامی ئاوەدانکردنەوە، دانانی بناغەی سەرهەڵدان و گەشەکردن، جگە لەوەی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانیش، لە پلانەکانیدا چەندەها تیرێژی بۆ قەلاچۆکردنی نەخوێندەواری و هەژاری و وشیارکردنەوەی خستبووە توێی کارەکانی، کەچی هیچ یەکێك لەو بەرنامانە هەنگاوێکی نەبڕی، لە ساڵی ٢٠٠١ دا و لەلایەن پێنج دەوڵەتی ئەفریقاوە (میسڕ، سینیگال، جەزائیر، نیجیریا و باشوری ئەفریقا) هەروەها دوبارە پێکەوە هاوپەیمانێتییەکیان مۆرکرد بۆ گەشەکردن و ئاوەدانکردنەوەی وڵاتەکانیان لەلایەن خۆیانەوە، لە کاتێکدا کە جوگرافیای ئەفریقا دەڕوانێتە سەر چەندەها ئۆقیانۆس و دەریا، کە بۆ ڕێگای بازرگانی و گوازتنەوەی کاڵا و شتومەك کێشەی نابێت، هاوپەیمانێتی ئەم پێنج دەوڵەتە  خەونی زۆری لە نێو کارەکانیاندا جێ کردبووەوە، پاش تێپەڕبوونی چەندەها ساڵ بەسەر ئەو ڕێکەوتنەدا، هەنگاوێك نەچووە پێش، ساڵی ٢٠٠٧ عەبدوڵڵا وەردی سەرۆکی سینیگال گوتی: تا ئێستا کارەکانمان تەنها بۆ سەفەر و مانەوە لە ئوتێلی گرانبەها و خۆهەڵکێشان بووە، نە خوێندنگایەك دروست کراوە، نە نەخۆشخانەیەك بەپێوەیە؛ ئەدی وایە، کە وشیاری نەبوو، پایەی کورسی لە هزر بڵندتر بوو، کاریزمای سیاسی نەبوو، نە گەشەکردن نە گۆڕانی بنەڕەتی جێگای دەبێتەوە، گەشەی ئابووری ئەفریقا تێکڕای ساڵانەی دەگاتە زیاتر لە ٥٪، لە کاتێکدا تێکڕای گەشەی ئابووری لە ئەوروپادا دەگاتە ١،٥٪ .

نهێنی سەرکەوتنی ئابووری ئەڵمانیا، بوونی هزری سیاسی تەندروست،  بۆچوونی زانستی، پلانی دوورمەودا، دابینکردنی ئاسایش و بە گشتی زاڵبوونی سیمای دادپەروەری کۆمەڵایەتی بوو، لەو کاتەی بسمارك وەکو ڕاوێژکاری ئەڵمانیا، گۆڕانێکی بنەڕەتی لە سیستەمی یاسا کۆمەڵایەتیەکاندا کرد، بە پەیرەوکردنی یاسای بیمەی کۆمەڵایەتی، کە دادپەروەرانە لە کۆتایی سەدەی نۆزدەهەمەوە دەوڵەتی خستە سەر پیگەیەکی دروست و پتەو، کۆمەڵگای لە زۆر کێشەی کۆمەڵایەتی بەدوورخستەوە و ڕەواندەوە.، بە گشتی ئاسایشی نیشتیمانی دابین کرد.

گەر باسی خۆشگوزەرانی و دادپەروەری کۆمەڵایەتی لە وڵاتە پێشکەوتوو و پیشەسازیەکاندا بکرێ، ئاماژە بەوە دەدرێ، چۆن دەبێ بەراوردی ئەو وڵاتانە لەگەڵ وڵاتێکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بکرێ؟ ئەگەر ئەڵمانیا لە کۆتایی سەدەی نۆزدەدا، سیستەمی بیمەی کۆمەڵایەتی پەیڕەوکردبێ، بە بێ بوونی ئەم تەکنەلۆژیایەی ئێستا هەیە، بەبێ بوونی هیچ سەرچاوەیەکی وزەی خۆماڵی، ئەوەی هەبوو تەنها کاریزمای سیاسی تەندروست و ئامادەکاری زانستیانە بوو بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی کۆمەڵگا و سەقامگیری دادپەروەری کۆمەڵایەتی، ئەوانە هۆکاری ئەو ڕیچکەشکێنیە بوون، کە بەبەردەوامی، گەشەسەندن و پەرەسەندنی بەرهەمهێنا، وڵاتی چینیش بەدیوێکیتر گەشەی کرد، هەتا دەرگای بۆ ئاڵوگۆڕی بازرگانی دەرەوە نەکردەوە، نەیتوانی پەلبهاوێ و ببوژێتەوە، ئیستاش سیاسەتە ئابووریەکەی سەرمایەداریە و سیاسەتە نێوخۆییەکەی کۆمۆنیستیە.

بۆ زیاتر لە چارەکە سەدەیەك دەچێت، باشور نەیتوانی درزێك بخاتە شورای جەقبەستوویی و سڕبوونەوە، ئەوەی لە باشور دەگوزەرێ هەر قۆرخکردنی وزە و داهاتەکەیەتی، کە بووەتە سەرەکیترین داردەست بۆ داگیرکردنی جومگەکانی دەسەڵات، باڵکردنی ئۆپۆزسیۆن و ڕامکردنی سەراپای حیزبەکانە بەناوی حکومەتی بنکە فراوانەوە، ئینجا زەلیلکردنی جەماوەر و برسی کردنیان.

هوشیاریە، کە وا له‌ قه‌ڵه‌م ده‌کات لە هەڵبژاردندا، بڕیاری دروست بدات، هۆشیاریە وا ده‌کات ئه‌ودیوی هزری هەر تاکێك، زانستیانه‌ شەن و کەوی هۆکاری بوونی چێنێکی تەنکی سەرمایەداری سیاسی و چینێکی ئەستووری هەژار بکات، هۆشیاریه‌ ده‌تباته‌ نێو که‌لێنه‌ بێ شوماره‌کانی‌ نادادپه‌روه‌ریەوە تا دەنگت هەبێ، لەوەش گرنگتر بە دیوە وێرانەکەی بواری کۆمه‌ڵایه‌تیت دەناسێنێ، که‌ تیایدا نایه‌کسانی، پێشێلکردنی مافی مرۆڤ،  ڵاڵبوونی دادگا و بەسیاسی کردنی، برسێتی، داڕمانی که‌رته‌کانی په‌روه‌رده‌ و ته‌ندروستی و ته‌واوی بواره‌کانی دی، ژن کوشتن و خۆکوشتن، وێرانکردنی ژینگه‌، تاڵانکردنی سامان و داهاتی سروشتی، هەمووی پێکەوە بوونەتە سیمای حوکمڕانیەکی دۆڕاو، کە ڕاچڵەکینێکی ژێرزەمینی دەخوازێ.

ئەوەی لەگەڵ خەڵكدا دەکرێ، تەنها بێ موچەیی و گیرفان بەتاڵی نیە، ئەوە پەلاماردانی کرۆکی ئیرادە و کەڕامەتی مرۆڤە، قۆرخکردنی ئاستی ناوشیاری و ڕامکردنی تەواوی حزب و لایەنەکانە، لە ئێستادا و لە هەموو جیهاندا ئابووری دەسەڵات تاودەدا، لە بێ ئاگایی و ناوشیاریشدا ئەو تاودانە بەرەو دیکتاتۆریەت و تاكڕەوی مل دەنێ.

سیستەمێکی دارایی تەندروست، بێ فڕوفێڵ، دادپەروەر و ئاشکرا و شەفاف دەتوانێ بڕیار بدات، کار هەبێ یا نا، ئاستی ژیارێکی پارێزراوت هەبێ یا نەمری و نەژی، ژینگەکەت داڕماو بێ یا پڕ لە جوانی، بوارەکانی وەکو کشتوکاڵ و ئاودێری، پەروەردە، تەندروستی، گەشتوگوزار، داهێنان و خوێندنی باڵا ببوژێنەوە یا بپوکێنەوە، سیاسەتمەدارەکانی کوردستان وەکو وڵاتە سەرمایەدارەکان دەستیان لەژێر باری هیچ بانك، کۆمپانیا، فابریك و هیچ سیستەمێکی دارایی دەرەوەی خۆیان نیە، ئەوان خۆیان خاوەنداری له‌ بانك، کۆمپانیا، گرێبەست، داهات، هەناردە و هاوردە ده‌که‌ن، ئەوان سیاسەتمەداری سەرمایەدارن.