90 ساڵەی سیستانی و 46 ساڵەی سەدر
یاسین تەها
نوێترین فۆتۆی سیستانیی رۆژی ٤ی ئابی ٢٠٢٠بڵاوکرایەوە
سەرەتای هەموو مانگێكی ئاب، شیعەی عێراق و ناوچەكە سەرقاڵی دوو یادی لەدایكبونن؛ سیستانی و موقتەدا سەدر. لە ٤ی ئابی ئەمساڵ تەمەنی سیستانیی هەڵكشا بۆ 90 ساڵ و سەدریش 46 ساڵی تەواوكرد، نزیكەی نیوەی تەمەنی سیستانیی.
ئەم پیاوە ئاینییانە هێز و پێگە لە بانگەشەی نوێنەرایەتی یان بریكاریكردنی ئیمامی زەمان “مەهدی” وەردەگرن كە سەرمۆری رێبەرەكانی شیعەیە. هه‌رچه‌نده ئێستا مەهدی “الحُجة” تەنها ناوەکەی ئامادەیە و بڕوا وایە له پەنهانیدا “ستوودە” بێت، به‌ڵام به كۆڕای سه‌رجه‌م شیعه‌كانی دونیا سه‌رۆك و کاریزما و ده‌مڕاستی بێ ڕکابەری شوێنکەوتوانی ئەم ئاینزایەیە كه ده‌وروبه‌ری 10% موسوڵمانانی جیهان پێكده‌هێنن.
“مەهدی مونتەزر” یان ” ئیمامی زه‌مان” ناوی راستەقینەی محه‌مه‌دی كوڕی حه‌سه‌ن عه‌سكه‌رییە، له نه‌وه‌ی ئیمامی ئیمام عه‌لی ئامۆزا و زاوای پێغه‌مبه‌ری ئیسلامە (د.خ).
به‌پێی حیكایەتە شیعییه‌كان كاتێك خێزانی ئیمام حه‌سه‌نی عه‌سكه‌ری (ئیمامی یازده‌یه‌م) كه ئارامگاكه‌ی له شاری سامه‌ڕایه، شه‌وی 15 شه‌عبان (شەوی به‌رات) له ساڵی 255 كۆچی [869 زاینی] كوڕێكی بووه، باوكی ناوی ناوه محه‌مه‌د، بەڵام نه‌یوێراوه له ترسی جەور و سته‌می عه‌باسییه‌كانی ئامۆزایان کە ئەوکات حوكمڕانی عێراق و جیهانی ئیسلام بوون، زۆر ئاشكرای بكات، ته‌نها لای دۆسته‌كانی نه‌بێت.
گێڕانەوەکانی ئەم پێكهاتەیە دەڵێن: ئیمام حه‌سه‌ن كه ده‌ستبه‌سه‌ر بووه، له كۆڕ و كۆبوونه‌وه نهێنییه‌كاندا كوڕە‌كه‌ی به لایه‌نگرانی خۆی ناساندوه، به شیعه‌كانیشی گوتووه “ئه‌گه‌ر من هه‌رچیم لێهات ئه‌وه مه‌هدی جێگام ئه‌گرێته‌وه”. باوترین وتە و دروشمیش كە دەربارەی مەهدی دەگوترێت ئەوەیە “له‌پاش ئه‌وه‌ی زه‌وی پڕ ده‌بێت له تاوان و سته‌مكاریی، ئەو پڕی دەكات لە دادگەری و ئارامیی”، سوننەكانیش هەمان باوەڕیان دەربارەی مەهدی هەیە، بەڵام لە باوەڕی ئەواندا مەهدی ئێستا غەیب نییە و لە كۆتایییەكانی دونیا هەڵدەكەوێت و كوڕەكەی حەسەن عەسكەری نییە.
له‌پاش مردنی باوكی، مه‌هدی ماوه‌ی 69 ساڵ خۆی شاردوەتەوە له خه‌ڵك و ته‌نها له رێگای نوێنه‌ر و نامه‌به‌ره‌وه له‌گه‌ڵ هه‌وادارانی ئال و به‌یت و شیعه‌كان په‌یوه‌ندی كردووە، چوار لەو نوێنەرانەش لە هەموویان ناسراوترن و پێیان دەوترێت “السفرا‌ء الأربعە”. ئه‌م چوار نوێنه‌ره له پاش مردنی ئیمام حه‌سه‌ن عه‌سكه‌ریی باوكی له ساڵی 260 ك – 874ز له عێراق و ئه‌سپه‌رده‌كردنی له سامه‌ڕا، كە شیعەكان باوەڕیان وایە ژەهرخوارد كراوە نوێنەر و نامەبەری نێوان مەهدی و شوێنەكەوتەكانی بوون، به مه‌رگی كۆتا كه‌س له‌و چوار نوێنەرەش له ساڵی 329 ك- 941 ز كه عه‌لی سه‌ممه‌رییه قۆناغی نێوانگری و نامەبەری كۆتایی دێت و ئیتر دەرگا بۆ بریكاری و مەرجەعیەتی ئاینی دەكرێتەوە تا ئەوكاتەی كه مه‌هدی ده‌گه‌رێته‌وه سه‌ر زه‌وی بۆ به‌رپاكردنی دادگه‌ریی به‌پێی بیروباوه‌ڕی شیعه‌كان، له ئێستادا چاوه‌ڕوانی ئه‌و رۆژگاره‌ن.
خومه‌ینی كه رابه‌رایه‌تی شۆڕشی ئیسلامی كرد له ئێران (1979) و یه‌كێكه له پایە ناوداره‌كانی شیعه‌گه‌رێتی لە سەردەمی نوێدا، پێیوایه له غیابی “ئیمامی زەمان”دا زۆربه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌كانی ده‌گوازرێته‌وه بۆ شه‌رعزانێكی له‌خواترسی شاره‌زا (مه‌به‌ستی خۆی بوو)، تا ئه‌و كاته‌ی خاوەن بڕیاری ڕاستەقینە، کە مەهدی مونتەزەرە”، خۆی سه‌رهه‌ڵده‌دات، هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌ش “كۆماری ئیسلامی‌ی ئێران”ی راگه‌یاند و زۆربه‌ی ئه‌حكامه سڕكراوە‌كانی دین و دونیای شیعه‌كانی خستە بواری پراكتیكەوە.
به‌ڵام ئایه‌توڵڵا ئه‌بولقاسمی خوئی كه رێبه‌ری گه‌وره‌ی پێشووتری شیعه‌كانی جیهان بوو له عێراق و لە شاری نەجەف داده‌نیشت بۆچونێكی پێچه‌وانه‌ی هه‌یه و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا نه‌بوو شه‌رعزانی شیعه خۆیان به‌حوكمڕانییه‌وه سه‌رقاڵ بكه‌ن تا ئه‌وكاته‌ی ئیمامی زەمان خۆی ده‌رده‌كه‌وێت، هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌ش دین و سیاسه‌تی لەیەکتر جیا ده‌كرده‌وه و ئێستاش سیستانی کە خوێندکار و درێژەپێدەری قوتابخانەی ئەوە هەوڵدەدات درێژە بەم رەوتە بدات و داوای لێ نەكرێت وەك خۆی ناچێتە ناو پرسە سیاسییەكانەوە.
لەنێوان ئەم دوو ڕەوتە ناجۆرەشدا بۆچوونێکی سێیەم هەیە کە ئایه‌توڵڵا محه‌مه‌د سادق سه‌در (باوكی موقته‌دا) نوێنەرایەتی دەکات و پێیوایە شه‌رعزان و پیاوه ئاینییه‌كانی شیعه هه‌ندێك ده‌سه‌ڵاتی مه‌رجداری ئیمامی زەمانیان به‌ده‌سته، به‌ڵام ناتوانن وه‌ك ئه‌وه‌ی كه خومه‌ینی بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌كرد ببنه جێگر و بریكاری ڕە‌های ئه‌و، بەم پێیەش هەرچی دابەش بوون و لێکترازانی شیعە هەیە له‌سه‌ر جێگرتنه‌وه‌ی مه‌هدی و چۆنییه‌تی ئیدارەدانی شوێنکەوتووانی ئەم ئاینزایەیە له غیابی ده‌مڕاستە گەورەكەدا، ئەم بیروباوەڕە بنەڕەتییە كۆنكرێتییەش زەمینەیەكی بتەوی شەرعیەت و جەماوەر و هێزی رۆحیی مەرجەع و پیاوە ئاینییەكانی شیعەیە ئەمە جگە لە پارەی خومس و پاڵپشتە سیاسییەكان و سەرچاوەكانیتری هێز.
