پێنج مەبدەئەکەی ئۆجەلان بۆ پەیماننامەیەکی نوێی لۆزان
~ کەمال چۆمانی
ئۆجەلان لە ٢٠٠٩ لە دیداری لەگەڵ پارێزەرەکانیدا، داوای پەیماننامەیەکی نوێی لۆزانی کرد لەنێوان کوردان لەنێو خۆیاندا بە ناوی <<پەیماننامەی لۆزانی کۆمەڵایەتی.>> ئۆجەلان دەیەوێت کورد لەنێو خۆیاندا بێئەوەی دەستکاری هیچ سنورێکی ئەو چوار وڵاتە بکرێ کە کوردی تێدا نیشتەجێیە، پەیماننامەیەکی کۆمەڵایەتیی لەسەر چەند بنەمایەک گرێبدەن تا دونیابینییەکی دیموکراتیک بۆ ژیان و سیاسەت لەو چوار وڵاتەدا پێش بخات. ئۆجەلان پێی وایە ئەگەر کورد بتوانێت ئەو پەیماننامەیە لەنێوان خۆیاندا ببەستن، دەتوانن کاریگەرییەکی کەلتوریی، سیاسیی، ئابوری، و کۆمەڵایەتیی گەورە لە هەر چوار وڵات دروستبکەن.
ئۆجەلان لەبارەی پەیماننامەی لۆزان گوتی: <<لە تێڕوانینی کوردانەوە، لۆزان تەواونەکراوە. هەروەها میساقی میللیش تەواونەکراوە. ئەمڕۆ، کوردان دەیانەوێت ئەو پەیماننامەیە تەواوبکەن بە بەکارهێنانی رێگا و چارەسەریی دیموکراسییانە. سیستەمێکی کۆنفیدرالی دیموکراتیک پێویستە لەنێوان گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دابمەزرێت. من دژی کۆمارەکان نیم، بەڵام ئەو کۆمارانەی ئێستا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەن، پێویستە دیموکراتیک بکرێن.>>
ئۆجەلان پارادایمی دیموکراتیک کۆنفیدرالیزمی وا پێشخستوە کە کورد پێویست ناکات سنورەکانی دەوڵەتانی عێراق و ئێران و تورکیا و سوریا بگۆڕێ بۆ ئەوەی وجودە سیاسی و دەستورییەکەی ببینرێ، بەڵکو بە دیموکراتیزەکردنی ئەو وڵاتانە کورد لەناو یەکەیەکی دیموکراتیکدا دەتوانێت سیاسەتی خۆجێیی خۆی پێش بخات و لەناو خۆشیاندا پەیماننامەیەکی کۆمەڵایەتییان هەبێ.
بە بڕوای من ئۆجەلان لەبارەی دەستکارینەکردنی سنورەکان و پرسی پارادایمی نوێی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک لەجێی دەوڵەت-نەتەوە، زۆر دورمەودا بیردەکاتەوە، هەروەها ئەو تێڕوانینە کلاسیکییەی تێپەڕاندوە کە مافی چارەنوس تەنها بە دامەزراندنی دەوڵەت دروستدەبێ. کورد دەتوانێت مافی چارەنوسی خۆی دیاریبکات لەناو چوارچێوەی ئەو دەوڵەتانەی تێیاندا دەژیێ بێئەوەی هانا بۆ سەربەخۆیی ببات. کوردی عێراق گرنگ نییە دەوڵەتی سەربەخۆیان هەبێ یا نا، بۆ نمونە، بەڵکو بە دیموکراتیزەکردنی عێراق، کورد پێگەیەکی باشتری دەبێ، ژیانی پارێزراوتر دەبێ و ئابورییەکەشی بەهێزتر. ئەمە بۆ کوردانی سوریا و تورکیا و ئێرانیش هەر راستە. ئەزمونی کوردستانی عێراقیش نیشانیدا کە دەکرا کورد نەک هەر خۆی هەرێمەکەی بەهێز بکات، بەڵکو رەنگڕێژی سیاسەتی دەوڵەتەکەش بکات. بە دیموکراتیزەکردنی ئەو چوار دەوڵەتەی کوردی تێدا لەسەر خاکی خۆی نیشتەجێیە، بە بەجێگەیاندنی ئەو پێنج مەبدەئەی ئۆجەلان بۆ پەیماننامەیەکی نوێی لۆزانی دیاریکردوە، ئەو دابەشبونەی کورد بۆ چوار پارچە دەبێتە هێز بۆ کوردان نەک لاوازی.
ئۆجەلان پێنج مەبدەئی دیاریکردن بۆ ئەوەی ئەو پەیماننامەیە لەسەری دابمەزرێ:
– مەبدەئی شەڕ و ئاشتی. شەڕ چییە و ئاشتی چییە، واتا کورد لەگەڵ کێدا لە شەڕە و لەگەڵ کێدا پێویستە ئاشتی بکا. هەروەها بەو مانایەی کورد لەنێوان خۆیاندا شەڕ بەجێدەهێڵن و ئاشتی لە پەیوەندیی خۆیاندا بە بنەما دەگرن.
– مەبدەئی یەکێتی: ئۆجەلان جەخت لە یەکێتیی کورد دەکاتەوە، دەشڵێ ئەو یەکێتییە بۆ ئەوە نییە ببێتە هەڕەشە لەسەر سنورەکانی ئەو چوار وڵاتەی کوردی تێدا دەژیێ. ئەو یەکێتییە بۆ ئەوەش هەر پارچەیە و لەڕێی خۆیەوە لەگەڵ هەر یەک لەو چوار وڵاتانە بەجیا پرسی خۆی چارەسەر دەکات. لەپاڵ ئەو چارەسەرییانەدا، کورد لەنێوان خۆیاندا پەیوەندییەکانیان و یەکێتییەکەیان بەهێز دەکەن، پەیوەندییە کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابوری و کەلتورییەکانیان گەشەپێدەدەن. ئەو یەکێتییە لەسەر بنەمای کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک دەبێ.
– مەبدەئی دیموکراسی: مەبدەئی دیموکراسی بەوە جێبەجێدەبێت کە دەوڵەتانی داگیرکەر کۆی ئەو مادە دەستوری و قانونییە لاببەن کە دژن بە مافەکانی گەلی کورد لە هەر چوار پارچەیەک، وەک ئەوەی لە عێراقدا لە ٢٠٠٥ لە دەستوری هەمیشەیی عێراق رویدا. دیموکراسی لای ئۆجەلان خاڵێکی جەوهەرییە چونکە بێ هەبونی دیموکراسیی نە کورد دەتوانێت لە ناوچەکەدا بەشداریی هەبێ نە دەوڵەتانی دیکەش دەتوانن پێشبکەون و لەو سیاسەتی جینۆساید و سڕینەوە دەربازیان ببێ، کە نەک هەر بۆ کورد بۆتە نەهامەتی، بۆ خودی ئەو نەتەوانەی ناوچەکەش بۆتە نەهامەتی. دۆخی ناهەمواری سیاسی و ئابوری ئێران و تورکیا و سوریا راستە قوڕسییەکەی بۆ کورد زیاترە، بەڵام بۆ تورک و فارس و عەرەبیش کەم نییە.
– مەبدەئی مافە کەلتورییەکان: نوێکردنەوە و ناساندنی کەلتوری کورد.
– مەبدەئی سیاسەتی دیموکراتیک: کە پرسی سیاسەتی دیموکراتیک، کۆمەڵایەتی، پەروەردەیی، و ئابوری گفتوگۆیان بکرێت. سنورەکانی ئەو جۆرە سیاسەتە دیاری بکرێ و کورد ببێتە خاوەنی پەیماننامەیەکی کۆمەڵایەتی بۆ ئەوەی هێڵە گشتییەکانی ژیانی کوردی دیاریبکرێن و بگونجێندرێن لەگەڵ پێشکەوتنەکانی ئەوڕۆ و لەگەڵ رۆح و کەلتوری کوردی ناتەبا نەبن.
بۆ ئەوە ئۆجەلان پێشنیازی کرد سێ کۆنفرەنس ببەسترێن؛ یەکیان لە هەولێر، ئەویتر لە ئامەد، و هەروەها وەک ئاکتێکی سیمبۆلیک، ئەگەر بکرێ، کۆنفرەنسێکیش لە لۆزان ببەسترێ چونکە لە لۆزان دانی نا بە سەربەخۆیی تورکیا و پەیماننامەی سیڤەری هەڵوەشاندەوە کە پەیمان بە کورد درابو مافەکانیان دان پێدا بنرێ. لە پەیماننامەی لۆزاندا راستە باسی پاراستنی مافی پێکهاتە ئاینی و ئێثنیکییەکان دەکات، بەڵام تورکیا لەوێدا ئەوەی زیاد کرد تەنها ئەو پێکهاتانەی کە موسڵمان نین، بەمە پرسی کورد لە پرسێکی ناودەوڵەتییەوە بو بە پرسێکی ناوخۆیی تورکیا. ئۆجەلان هەر لەو دیدارەدا داوایکرد کوردیش ببێتە خاوەنی میساقی میللی خۆی بە ئاماژەدان بە شەش بەندەکەی میساقی میللی تورکیی.
ئۆجەلان دەربارەی ئەو کۆنفرانسانەی دەبەسترێن، پێشنیازیکرد: <<لە کۆنگرەی ئەو پەیماننامەیە کۆمەڵایەتییە نەتەوەییەدا، کوردان دەتوانن گفتوگۆی مەرجەکانی بەدیهێنانی ئەو پێنج مەبدەئە بکەن. ئێمە تەنها لە بەدیهێنانی ئەو پێنج مەبدەئەدا دەتوانین ئاشتی و دیموکراسیمان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەبێ. وەک پێشتر گوتم، ئەو کۆنگرەیە دەکرێ لە هەولێر، ئامەد، و لۆزان ببەسترێت. شوێنەکە گرنگ نییە. ئەوەی گرنگە ناوەڕۆکی ئەو پێنج مەبدەئەیە گفتوگۆیان لەبارەوە بکرێت.>>
هەروەها ئۆجەلان گوتی: <<پێشتر باسم لە پێداچونەوە بە پەیماننامەی لۆزان کردوە. دەمەوێت سەرنجێکی مێژویی بخەمە سەر بەشداریی کوردان لەو کاتدا. لە پرۆسەی لۆزاندا، کوردان هاوتا لەگەڵ کۆماری نوێی تورکیا یەکێتییان گرێدا. ئەمڕۆ کوردان پێویستییانە نیوەکەی تری لۆزان تەواو بکەن بە پێداچونەوە بەو پەیماننامەیەدا. ئەوەش تەنها بەوە بەدەستدێت کە ماف و ئازادییەکانی کورد بناسرێن و وجودی قانونی و دەستوریی کورد دانی پێدابنرێ. پێویستیشە کوردان لەسەر ئەوە کار بکەن.>>
بەستنی کۆنفرەنسێک لە لۆزان لەلایەن کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستانەوە، لە خۆیدا کارێکی ناگرنگ نییە وەک هەندێک هاوڕێ رەخنەی دەگرن، وا باشترە خودی رەخنەکان لە ناوەڕۆکی کۆنفرەنسەکە بێ. ئێستا کێشەکانی کورد و کوردستان و ئەو وڵاتانەی کوردیان تێدا دەژیێ، جیاوازترن لە کێشەکان لە ١٠٠ لەمەوبەر. بۆ نمونە ناکرێت کۆنفرەنسێک ببەسترێت باسی پرسی گۆڕانی ئاووهەوای تێدا نەکرێ کە وا خەریکە هەڕەشەکانی رۆژ بە رۆژ لەسەر خاکی کوردستان زیاتر دەردەکەون. هەروەها کۆنفرەنسەکان لە خۆیاندا ئەرکێکی نەتەوەیی جێبەجێدەکەن، بەڵام دەبێ نەوەی نوێی کورد دەنگی هەبێ چونکە خەیاڵەکانیان و دونیابینییەکانیان جیاوازترن. ناکرێ کورد لە ئەمڕۆدا کۆنفرەنسێک ببەستێت بۆ نمونە باسی ئەو گۆڕانکارییە تەکنەلۆژییە گەورانە نەکات کە دونیا بە ئەندازەیەک وەردەچەرخێنن کە کۆی ژیان دەگۆڕێ، بە نمونە ئەو گۆڕانکارییانەی ژیریی دەستکرد لەگەڵ خۆی هێناون، و دەیان پرسی تر. چیتر ناکرێت کورد وەک گەلێکی قوربانی و چەوساوە تەماشابکرێ، دەبێ بزوتنەوەی ئازادیخوازیی سیاسیی و شۆڕشگێڕیی کورد، بۆ خەیاڵ و ژیانی نەوەی نوێ، بۆ دونیای هاوچەرخ، وەڵامێکی هەبێ ئەگەرنا نەوەی نوێی کورد لەناو بۆتەکەی نیۆلیبرالیزمی نوێ و گۆڕانکارییە خێراکانی دونیا، کە وا دەکەن ئینسان لە خۆی نامۆ و بێهیوا و سەرگەردان بێ، ون ببێ.
