بازاڕی ئۆنلاین: ئایا کێشەکانی ژن چارە دەکات؟

دیما عوسمان رەشید، زانکۆی سلێمانی، کۆلێجی کارگێڕیی و ئابووری، بەشی کارگێڕیی بازاڕکردن، قۆناغی دووەم.

زۆر کەس کاتێک کە پێیان ئەڵێیت بابچین بۆ بازاڕ هەمان ئەو هەستەیان هەیە کە پێیان بڵێیت تۆ جوانترین ئینسانی دوونیایت و کاتێک کاڵایەک هەڵدەبژێرێت و نرخەکەی لەلا گونجاوە دوو هێندە دڵ خۆشی زیاتر دەبێت. بەڵام هەمیشە بازاڕ وەک شوێن بۆ ئەوان پڕ بووە لە کێشە و گرفت، لەناویاندا تیلەچاوی پیاوان و تەنزەکانیان کاتێک بە لایاندا تێدەپەڕن. لەو لاشەوە خەمی ئەوەیانە زوو بگەنەوە ماڵەوە و خزمەتی ماڵەکەیان بکەن. خۆشبەختییەک لە خۆشبەختییەکانی ئەم سەردەمە ئەوەیە بازاڕ چیتر شوێنێک نیە کڕیار و فرۆشیار یەکتری تیادا بدۆزنەوە. لە رۆژگاری ئەمڕۆدا، ئۆنلاین بەشێوازێکی بەرفراون گەشەی کردووە و لەم سەری دنیا بۆ ئەو سەری، لە هەر براند و مارکەیەکیش، ئەوان و پیاوان ئەتوانن داخوازیی هەر شتێک بکەن کە پێویستیانە. گەشەی ئەم بازاڕە چی گۆڕانکارییەکی بەسەر پەیوەندیی ژنان و پیاوان هێناوە؟ ئەی گرفتەکانی ئەم بازاڕە چین؟

بازاڕی ئۆنلاین وەک فریادڕەسی ژنان

بۆ وەڵامدانەوەی پرسیاری یەکەم، با گەشتی کات ئەنجام بدەین و خەیاڵ بگەڕێنینەوە بۆ ڕۆژگاری پێشوو، با بڵێین بۆ ساڵەکانی ١٩٨٠کانی شاری سلێمانی. لەو ساڵانەدا، بازاڕکردن زۆر جیاوازتر بووە وەک لە ئێستا. لە هاندانی کڕیار تا روو بکەنەوە فرۆشگاکانیان، بازرگانەکان زۆر پشتیان بە شێوازە تەقلیدییەکان بەستووە، وەک ڕۆژنامە و تابلۆی بازرگانی و ڕیکلامی تەلەفزیۆنی. یان خزم و کەسوکار و دراوسێ.

تابلۆ بازرگانییەکانمان هەبوو، بەڵام یەکێک لە کاریگەرترین ئامرازەکان لە بازاڕی کۆندا ڕیکلامە زارەکییەکان بوو. دەمەوبەیانیان، سەمونفرۆشان بە کۆڵانەکاندا دەسوڕانەوە و سەمونی گەرمیان بە خێزانەکان دەگەیاند، هاواریان دەکرد: “ئەوەیە سەمون… سەمونی گەرمە سەمون”. پاش کەمێک، ئەوانەی کاری فرۆشتنی تحوفیاتی ماڵانیان دەکرد، یان کۆنەی ماڵانیان دەکڕی، دەردەکەوتن. دەمەونیوەڕوان، چلورەفرۆش چلورەی بە کۆڵانەکاندا دەگێڕا. بازاڕیش کە رەنگە لە دەوروبەری سەرا و چەند شەقامێک زیاتری نەگرتبێتەوە، وردە وردە جمەی دەهات و پڕ دەبوو لە ژاوە ژاو و هاواری فرۆشیاران بۆ راکێشانی سەرنجی کڕیاران. بازاڕی ئۆرزدیی لە دیارترین بازاڕەکانی شاری سلێمانی بوو. هاوارکردن یەکێک بوو لە ئامرازەکانی راکێشانی کڕیار. لەم سەردەمەدا، فرۆشیار و کڕیار دەبوو یەکتر ببینن. گەیاندن لە رێی تەلەفۆنەوە شتێکی کەم بوو، ئەگەرچی دوای ئەوەی تەلەفۆنی ماڵان پەیدا بوو، فەرمانگەی پۆستەش چالاک بوو، هەندێک لەم گرفتە کەم بووەوە.

پڕۆسەی کڕین لە شتێکدا ئاسان بوو، ئەویش ئەوە بوو کە خۆت کاڵاکەت تاقیی دەکردەوە. متمانەی نێوان فرۆشیار و کڕیار بەوە دروست دەبوو کە بۆ لای هەمان فرۆشیار بچیتەوە ئەگەر شتەکانیت بە دڵ بێت، یان ئەزمونێکی ناخۆشت لەگەڵیدا نەبووبێت. خۆ فرۆشیارێک قۆڵی کڕیارێکی ببڕدایە، بە زوویی بە ناو خێزانەکانی ئەو کاتدا بڵاودەبووەوە بەو هۆیەوە شار زۆر بچوکتر بوو لە ئێستا و پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان زۆر گەرموگوڕتر بوون.

بە دەم گەورەبوونی شارەکانەوە، بە زۆرەملێ بووبێت (بۆ نمونە لە پرۆسەی ئەنفالدا) یان بەهۆی زیادبوونی دانیشتوانەوە بووبێت، ژنان زیاتر روویان کردە بازاڕەکان. ژنان خۆیان لە شت کڕیندا دوودڵن بەو هۆیەوە شتکڕین بۆ ئەوان وەک هیوایەت وایە، لە تەنز و تۆمەتی پیاوانیش دەترسن. بۆیە زۆربەی کات مێرد، باوک یان برا دەبوو لەگەڵیان بچێت. پیاوان وەک ژنان تاقەتی گەڕان و پشکنینیان نییە، زوو شتەکانیان دەکڕن و دەڕۆنەوە.

لەمڕۆدا بازاڕکردن گۆڕانکارییەکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە، بەتایبەت لەگەڵ سەرهەڵدانی تەکنەلۆجیای دیجیتاڵی و ئینتەرنێت. لە ساڵی شەستەکاندا ئینتەرنێت سەری هەڵدا بەڵام لەساڵی نەوەتەکاندا گەشت بەخەڵک و بڵاو بۆوە. لە ناوەڕاستی سەڵی ١٩٩٥ دا یەکەم وێبسایتی ئۆنلاین ئیبەی (eBay) راگەیەندرا کە دەستیکرد بەکاری ئۆنلاین. دوای ئیبەی، بازاڕە ئۆنلاینەکانیتر سەریان هەڵدا، لەوانە ئەمازۆن (Amazon) کە لەساڵی ١٩٩٤ هەبوو، بەڵام وەک کتێبفرۆشێک کاری دەکرد. دواتر فراوان بوو بۆ بازاڕێکی فرەجۆر کە گشت کەلوپەلێکی تیادا بەردەستە.

لێرەوە بازاڕی ئۆنلاین زۆری لە پەیوەندییەکانی کڕین و فرۆشتن و تەنانەت پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان گۆڕی. بازاڕی ئۆنلاین بریتییە لە ماڵپەرێک یاخود بەرنامەیەک کە کڕیار و فرۆشیار بەیەکەوە دەبەستێتەوە، ڕێگەیان پێدەدات مامەڵە ئەنجام بدەن بەبێ ئەوەی گرنگ بێت لە کوێی ئەم دنیایە دەژین، چی نەتەوەیەکن، کام ئاینە پەیڕەو دەکەن، پێستیان رەشە یان سپی. ئەم بازاڕە لە ساڵانی (٢٠٠٠) و بەتایبەت لەم دە ساڵەی رابردوودا بەشێوەیەکی بەرچاو گەشەی سەند دوای پەیدابوونی مۆبایل بە چڕ و پڕیی.

لەمڕۆدا، چیتر فرۆشیار بە کۆڵانەکاندا ناسوڕێتەوە و سەمون و چلورە نافرۆشیت. لەمڕۆدا، کاریگەرترین ریکلام ئەو وتانەن کە بۆ ماوەیەک دەبێن بە باو، بە ترێند (trend)، وەک لەماوەکانی پێشوو کە بەرگوێمان کەوت، لەوانە: “عالەم فەقیرە، گەزی بەرخ بە سەمونی بەلەمی، پاشای برنج، هتد”. ئارەزووی بەکاربەر گۆڕاوە و ئەمڕۆ ئەبێت گۆرانیی بۆ بڵێیت تا گوێت لێ بگرێت و سەیری ریکلامەکەت بکات. هاوکات، بازاڕی ئۆنلاین لەگەڵ سەرهەڵدانیدا بوو بەبازاڕی فریادرەس بۆ پیاوان و بۆ ژنان، هەر یەک بە شێوەیەک. لەگەڵ ئەمەشدا، کەمێک گێرە و کێشەی دیکەی لە نێوانیاندا دروست کرد.

هەڵسەنگاندنی باشیی و خراپییەکانی بازاڕی ئۆنلاین

بازاڕی ئۆنلاین زۆر سود و باشیی هەیە. زۆر کات کات و تاقەتمان نییە خواردن ئامادە بکەن، پەنا بۆ خواردنە خێراکان (fast food ) دەبەن. داوای خواردن دەکەین لە ڕێگەی ئەپڵیکەیشنی (talabat) یاخود (toters) یان هەر خواردنگەیەک کە بۆمان دەگەیەننە هەرجێگەیەک خۆیان بیانەوێت. خۆشبەختانە ئێستا لەڕێگەی پەیجە جیاوازەکانەوە دەتوانین جل و بەرگ و هەر پێداویستییەکی خانمانەی بمانەوێت لە مارکە جیاوازەکانی وەک (ZARA) یاخود (SHEIN) داوا بکەین. شەین بە نرخی گونجاو و زارا پتر بە کوالتی ناسراوە. ئیدی دنیای ئەمڕۆ وای لێ هاتووە دەبێت بە شتێک بناسرێیت.

لە ئێستادا بازاڕی ئۆنلاین جێگەی خۆی لە دڵی زۆریەک لە خانماندا کردووەتەوە و بۆتە جێگەی متمانەی زۆریان. بەڵام لای هەندێکیتریشیان جێگەی گومانە و متمانەیان بەبازاڕی ئۆنلاین نییە. چاوپێکەوتنمان لەگەڵ سێ خانمە کورد کرد، ئەوان رایان وایە:

یەکەم، بە رێژەی ٪٥٠ ی ژنان ڕزگاریان بووە لە بێزاریی و بۆڵە بۆڵی پیاوان لەوەی کە لەگەڵیان بێن بۆ بازاڕکردن. لە بری ئەوەی لەگەڵ خۆیان بەرن، وێنەکانیان لە ماڵەوە پیشان دەدەن. بەڵام ئەمەش هەندێک جار هێندە دووبارە دەبێتەوە کە پیاوان توڕە دەکات.

دووەم، بۆ دوو لەم خانمانە لە قۆناغێکی ژیانیاندا ئاسان نەبووە کاریان دەست بکەوێت ئەگەر کاری ئۆنلاین نەبوایە. هۆکارەکەی ئەوەیە ئەرکی بەخێوکردنی منداڵ و پەروەردەکردنیان و ماڵداریی تریان لەسەرە.

سێیەم، بەڕێژەی ٪٦٠ خانمان متمانەیان بەهەندێک پەیج و ئەپڵیکەیشنە ئۆنلاینەکان هەیە، ئەویش بەهۆی دانانی فیدباک و هەڵسەنگاندنیان بەداواکردنی شتومەک بە شێوازی ئۆنلاین.

با ئەوەش بڵێم کە ژنان تا رادەیەک لەوەش رزگاریان بوو نیگای پیاوانیان پیادا هەڵشاخێت، نەک تەنها لەبەرئەوەی ئەمڕۆ کەلتورەکە کراوەترە، بەڵکو لەبەرئەوەش لە سایەی بازاڕی ئۆنلایندا دەتوانن نەچنە بازاڕی تەقلیدیی.

بێگومان، هەموومان ئەوەش دەزانین کە هەندێک لە ژنان لە لایەن هاوسەرەکانیانەوە تەنها بۆ چەند بوارێکی کەم نەبێت، رێگەیان نادەن لە دەرەوەی ماڵ کار بکەن. ئێستا کە لە ماڵەکەی خۆیانەوە و لەبەرچاوی مێرد و باوک و برا کار دەکەن، کێشەیان نابێت. تەنها هەندێکیش لە خانمان سەرکەوتوو بوون لەوەی بە رێگەی فرۆشتن لە رێی ئۆنلاینەوە داهاتێکی مانگانەی شایستە بۆ خۆیان دەستەبەر بکەن.

ئەم خانمانە هەر یەک بە جۆرێک سود لە بازاڕی ئەکەلترۆنیی دەبینن و جۆرێک چالاکیی تیادا دەکەن. هەندێک لە خانمان بازاڕی ئۆنلاین بۆ ساغکردنەوەی کارە دەستییەکانیان، بەکاردەهێنن. (چۆپی ئاسۆ) خانمێکی گەنجی دەست ڕەنگینە و لە شاری سلێمانی دەژی. وردەکارییەکی زۆر لە کارەکانیدا هەیە. بە گشتیی، کارەکانی جوان و ڕەسەنن. ئەو خاوەنی پەیجی (chopyjewelrydesign)و(buka.khann)ە. خشڵ و ئێکسەسواری خانمانە دروست دەکات. بەشێکی تری خزمەتگوزارییەکەی بریتییە لە ئامادەکاریی بۆ ئاهەنگەکانی دەرچوون و هاوسەرگیریی. ئەو دەڵێت: (ناسراوبوون لە ناو بازاڕی ئۆنلاین کارێکی قورسە و بۆ ئەوەی بناسرێیت سەرەتا پێویستە سپۆنسەر بکەیت بۆ پەیجەکەت و ڕیکلام ئاڵوگۆڕ بکەیت لەگەڵ هاوپیشەکانت). بەڵام لە بازاڕی ئۆنلایندا کێبڕکێ قورسە و ئاسان نیە خۆت جیاواز پیشان بدەیت و متمانەی کڕیارەکانت بەدەستبهێنیت. زۆرجار نابینرێیت، ناچاریت سپۆنسەر بکەیت. ئەمەش خەرجییەکی زیاترە و دەکەوێت ئەستۆت. پشتبەستن بە هاوڕێ و خێزان و دۆستەکانیشت لە ریکلامکردن و ناساندنتدا گرنگە. لەگەڵ ئەمەشدا، ئەمیش رای وایە کارکردن بەشێوەی ئۆنلاین ژنانی بە ڕێژەیەکی بەرچاو ڕزگار کردووە لەدەست هەراسانکردنی پیاوان و ژێردەستە بوون.  سەربەخۆیی زیاتری بۆ ژنان پەیداکردووە، کە متمانە بەخۆ بوون زیاد بکەن و لەسەر پێیەکانی خۆیان بوەستن و توانیویانە بیسەلمێنن (ژن بەشێکە ناتوانرێت فەرامۆش بکرێت). بەهەمان شێوە وەرگرتنی فیدباک زۆر گرنگە بۆ پەرەپێدانی پەیجەکەی، و بۆ ڕێگریکردن لە دروستبوونی کێشە لەگەڵ کڕیاران هەمیشە زۆرترین زانیاری کەسی وەردەگیرێت.

بێجگە لە کارە دەستییە خۆماڵییەکان، خانمە کوردەکانمان خۆیان سەرقاڵ کردووە بە گواستنەوەی کاڵای براندە جیهانییەکان. بازاڕی ئۆنلاین بژاردەی نوێی خستە بەردەمی ژنان، وایکردووە کە هەڵبژاردەیەکی زۆر باش بێت بۆ ئەوخانمانەی ئارەزووی پۆشاک یاخود ئێکسسواراتی جیاواز دەکەن. شەین (SHEIN) بە پێشکەشکردنی نوێترین مۆدە و ستایلی جوان، بە نرخی گونجاو و کاتی گەیاندنی کەم، ناسراوە. کڕیارانی کورد (هەندێکجار عەرەبیش) متمانە بە براندەکە دەکەن لەبەرئەوەی لە ڕێگەی خانمێکی کوردەوەیە. لەم بازاڕەدا، نرخی گونجاو و کاتی گەیاندن دوو هۆکاری ترن لە هۆکارە سەرەکییەکان بۆ متمانەی کڕیار، بەهەمان شێوەش فیدباک و ڕەزامەندی کڕیاران.

(شێواز مەریوان عمر) خاوەن پەیجی (Shato-Online) بەکارە دەستییەکانی دەناسرێتەوە. ئەم یەکێکە لەخانمە ئیشکەرە ماندوونەناسەکان کە ماوەی چەند ساڵێکە لەناو جیهانی ئۆنلایندا کاردەکات. ئەو ڕای وایە کە بازاڕی ئۆنلاین فریادرەسی خانمانە بۆ کارکردن و سەربەخۆیی. بازاڕی ئۆنلاین بازاڕێکی کراوەیە کە ٢٤ کاژێر لەخزمەتی کڕیاراندایە و فرۆشیاریش دەتوانێت لەو کاتەدا ئیشی تیادا بکات کە بواری هەیە. کێشەی خاتوو (شێواز) وەک خاوەنکارێکی ئۆنلاین ئەوەیە بۆ بەدەست هێنانی متمانە پێویستی بەکاتێکی زۆر هەیە و زیاتر پشت دەبەستێت بەو هەڵسەنگاندنانەی لە کڕیارەکانییەوە بۆی دێتەوە. کەواتە دەبێت رێگەیەک بدۆزیتەوە (بۆ نمونە دروستکردنی خانەیەک لە ماڵپەڕەکەتدا) تا کڕیار هەڵسەنگاندنی تیادا بنوسێت.

کێشەیەکی تر لە بازاڕی ئۆنلایندا ئەوەیە ئەم جۆرە بزنسە کاتی زۆری دەوێت. کڕیار بە مافی خۆی دەزانێت لە شەودا بێت یان کاتی نانخواردنی نیوەڕۆ پەیوەندیت پێوە بکات و پێشبینییش دەکات کە دەبێت یەکسەر وەڵامی بدەیتەوە. زۆرکات خاوەنکاری ئۆنلاین تووشی گرفتی کاتگرتن دەبنەوە بەتایبەت کە کاتێکی زۆر بۆ کڕیار تەرخاندەکەن و داواکارییەکانیان دەگەڕێننەوە. بۆ چارەسەری ئەم جۆرە کێشانەش، دەبێت چەند جارێک کڕیارەکانیان دڵنیا بکەنەوە لەسەر داواکارییەکەیان. هەندێک لە خانمانیش بزنسی ئۆنلاین وەک کاری دووەمیان دەیکەن و ناتوانن لە هەمان کاتدا وەڵام بدەنەوە.

بێگومان بازاڕی ئۆنلاین لەگەڵ سودەکانی، زۆرجار بۆتە هۆی زیانگەیاندن بە کڕیاران. هەندێک جار کڕیار داوای پۆشاکێک دەکات، کاتێک دەگاتە دەستی ڕەنگەکەی یان کوالێتی یاخود شێوەکەی هیچ وەک ئەوە نییە کە ئەو داوای کردووە. ئەمەش  زۆرجار بۆتە هۆی گلەیی بەسەر خانمە کوردەکەوە کە رەنگە گوناحی ئەوان نەبێت. خراپییەکی تری کاری ئۆنلاین ئەوەیە لەلایەنی کۆمەڵایەتییەوە زۆر بەرەو لاوازی دەچین و تووشی تەمبەڵی دەبین بەتایبەت گەنجان زۆر جار هێزی ئەوەیان نییە تا نزیکترین دووکانیش بڕۆن، دەیانەوێت داوای پێداویستییەکەیان دەکەن بۆ ماڵەوە، هەر لە خواردن هەتا وەکو پۆشاکەکانیان. ئەمەش لایەنی کۆمەڵایەتی بەرەو سستی بردووە و لایەنی دەروونیشی بەرەو لاوازی بردووە.

ئەنجام

بازاڕکردن مەودایەکی فراوانی نێوان کڕیار و فرۆشیارە کە بەردەوام لەگۆڕان دایە. بازاڕی ئۆنلاین بەرکەوتەی فیزیکی نییە و لەهەمان کاتدا جیهانی پێکەوە بەستۆتەوە، ئاسانکاری بۆ خانمان کردووە و ئازادی تاکەکەسی بۆ تەرخانکردوون. بەهۆی ئەم بازاڕەوە، دەرفەتی کار و داهات دروست بووە. ریکلامیش لەم بازاڕەدا گۆڕاوە. بەڵام ئەگەر بتەوێت جێیەک بۆ خۆت بکەیتەوە و داهاتێکی سەقامگیرت هەبێت، کاری زۆری دەوێت و ئاسان تێناپەڕێت. دیارترین و سەخترینیان دروستکردنی متمانەیە لەگەڵ خەڵکی نەدیو و نەناس. بۆیە بەر لەوەی بچیتە ئەم بازاڕەوە، بە وردی لە کێشەکانی تێبگە.

تێبینیی:

کوردستان تایمز بە هاوکاریی دارایی دامەزراوەی رۆزا لۆگزمبۆرگ-لقی بەیروت، راهێنان بە پێنج خوێندکار دەکات بۆ فێرکردنی نوسین و بابەتەکانیان لە کوردستان تایمز بڵاودەکرێتەوە. وتارەکان لە ژێر سەرپەرشتیی دکتۆر نیاز نەجمەدیندا نوسراون. هاوکات لە بەکارهێنانی سەرچاوەی ئینگلیزییشدا هاوکاریان بووە. لەگەڵ سەرپەرشتیارەکەیاندا و بە شێوەی تیم، خوێندکاران ناونیشانی بابەتەکانیان هەڵبژاردووە. پاشان رەشنوسی یەکەمیان ناردووە بۆ د.نیاز بۆ پێداچوونەوە. یەکێک لە کارەکان ئەوە بووە کە سەرپەرشتیار چەند پاراگرافێکی شوێنگۆڕکێ کردووە و خوێندکارەکە دەبوو بیانخاتەوە شوێنی خۆی. لە رەشنوسی دووەمدا رەچاوی تێبینییەکانی رەشنوسی یەکەم کراوە و نێردراوەتەوە بۆ د.نیاز بۆ دواپیاداچوونەوە. پێشکەشکردنی وتارەکانیان وەک سیمینار و بە ئۆنلاین لەگەڵ تیمەکەیاندا بەشێکی تری راهێنانەکە بووە.